درس خارج فقه استاد مهدی مروارید

بعض روایات معتبر اطلاق دارد در مقابل تنها در مبسوط ادعا شده است که اصحاب روایت نموده ‌اند که استصباح تحت السماء تنها جائز است نه تحت الظل ، اگر بر این عدم جواز اجماع قائم باشد و یا آن روایت مرسله مبسوط منجبر به عمل اصحاب باشد، در این صورت روایت مرسله در حکم یک روایت معتبر است، لکن اطمینان به روایت مرسله و اثبات اجماع مشکل است، و شیخ این روایت مرسله را در تهذیب ذکر نکرده و فقها عصر حاضر هم اتفاق دارند که استصباح تحت سماء لازم نیست بلکه غیر سماء هم جائز است.

اگر دو دسته از روایات وجود داشته باشد، اگرچه دو دسته روایات در مورد استصباح فرضی است؛ ولی ضرر ندارد؛ زیرا بحث از این در جا‌های دیگر مثمر ثمر است، اگر عده از روایات به طور اطلاق دلالت بر چیزی نماید، به طور مثال مولا بفرماید: یجوز اکرام کل عالم، و این مورد ابتلاء مکلفین باشد، سپس در دلیل دیگر بفرماید: لا تکرم العالم الفاسق یا لا یجب اکرام العالم الفاسق یا یحرم اکرام العالم الفاسق، اگرچه این مثال‌های خاص با هم فرق دارد. نظر معروف این است که مطلق حمل بر مقید می‌شود، به تعبیر دیگر بوسیله مقید مطلق را تقیید می‌زنند.

در اینجا بحث تدریج احکام مطرح نیست، بلکه در اینجا ابراز حکم است، بنابراین حمل عام بر خاص محل اشکال است. بنابراین باید تحقیق شود که آیا در مورد «یجوز اکرم کل عالم» احتمال تقیه وجود دارد که مراد مولی اکرام عالم عادل بوده است؛ ولی به خاطر مصلحت حکم را به طور عام بیان کرده است، در جلسه بعد تقیید نموده است.

اما اگر بحث تقیه مطرح نباشد، در این صورت «لا تکرم العالم الفاسق» حمل بر کراهت می‌شود؛ زیرا ظهور نهی در حرمت است؛ ولی با توجه به این که مولی اکرام هر عالمی را تجویز کرده است و تقیه هم مطرح نیست؛ از این رو جمع عرفي اقتضاء می‌کند که دلیل «یجوز اکرام کل عالم» اخذ شود، و دلیل خاص حمل بر کراهت گردد، جهتش ملاحظه تربیت است.