درس خارج فقه استاد مهدی مروارید

خون کمی که در گوشت وجود دارد حرام نیست یا مقداری خونی که در حیوان ذبح شده باقی می‌ماند نجس نیست؛ ولی خوردنش حرام است، همینطور در طهارت خون جگر حرفی نیست؛ ولی خوردنش چه حکمی دارد؟.

همانطور که گذشت چهار آیه در حرمت خون مطرح شده است، نهایت در سه آیه حرمت خون به صورت مطلق آمده است؛ ولی در یک آیه دم مقید به مسفوح شده است، باید بررسی کرد که آیا این آیات به شکل اطلاق و تقیید است یا نه؟

مقتضای قاعده این است که آیه مقیَّد مقیِّد آیات مطلق باشد، البته «مسفوحا» وصف است، آیا این آیه مقیِّد مفهوم دارد و آیات مطلق را تقیید می‌زند؟ اگر وصف مفهوم نداشته باشد، اطلاقات حرمت دم و خون محکم است، اعم از این که مسفوح و ریخته شده باشد یا نباشد، یعنی آیه مقیِّد و دارای قید «مسفوح» از خون غیر مسفوح ساکت است، وصف به خاطر جهات خاص باشد و دخالت در حکم نداشته باشد.

اما عدم دخالت وصف در حکم خلاف ظاهر است؛ زیرا قید ظهور در دخالت در حکم دارد، مگر این که دم مسفوح مورد ابتلاء باشد، در زمان جاهلیت خون تبدیل به جگر می‌شده است و کباب می‌گردیده است، اگر برای بیان قید «مسفوح» جهتی پیدا شود، مفهوم ندارد؛ ولی اگر جهت خاص پیدا نشود، قید دخالت در حکم دارد؛ از این رو قانون اطلاق و تقیید جاري می‌شود.

مسفوح به معنای مصبوب و ریخته شده است، و اختصاص نام بردن از خون مسفوح به خاطر این است، خونی که با گوشت مخلوط است و قابل تفکیک نیست، معفو عنه و مباح می‌باشد. «إِلَّا أَنْ يَكُونَ مَيْتَةً أَوْ دَماً مَسْفُوحاً» أي مصبوبا و إنما خص المصبوب بالذكر لأن ما يختلط باللحم منه مما لا يمكن تخليصه منه معفو عنه مباح‌.[2]

خون مسفوح یعنی خون جمع شده یک نوع مفهومی دارد که خون مخلوط با گوشت حلال است. سوال این است که چطور محرمات در آیه منحصر به موارد یاد شده است، در حالی که محرمات منحصر به این موارد نمی‌باشد؟

این آیه مقیِّد مکی است و محرمات همین موارد یاد شده است که تا آنزمان برای پیامبر صلي الله علیه و آله و سلم وحی شده بوده است، سپس آیات مطلق وحی شده است، و بعد چیز‌های دیگر را پیامبر صلي الله علیه و آله و سلم به تفویض الهی حرام نموده است.