درس خارج فقه استاد سید صادق محمدی
99/08/21
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: سیره عقلائیه/ پیوند اعضاء/ فقه پزشکی
بحث ما راجع به کاشفیت عدم ردع از کلام معصوم نسبت به سیره های عقلائیه معاصر بود. یکی از ادلّه، وجوب امر به معروف ونهی از منکر بود که بیان کردیم و امروز می خواهیم آن را مورد نقد وبررسی قرار دهیم.
مقدمه:
یکی از شرایط امر به معروف ونهی از منکر، احتمال تاثیر است. یکی از شرایط دیگر هم این است که بر شخصی که می خواهیم او را امر به معروف یا نهی از منکر کنیم تکلیف، منجّز باشد و اگر تکلیف در مرحله انشاء یا فعلیت باشد، تکلیف بر شخص واجب نیست. لذا اگر شخصی از مخالفت فعلش با واقع غافل بود اینجا تکلیف منجّز نیست و در این حالت امر به به معروف و نهی از منکر وجوب ندارد.شرایطی دیگری هم برای امر به معروف و نهی از منکر وجود دارد که در جای خودش باید مورد بحث قرار گیرد.با توجه به نکته فوق ردع از سیره های عقلائیه چه بسا از باب امر به معروف و نهی از منکر واجب نباشد، بنابراین عدم ردع معصوم نسبت به سیره های عقلائیه کاشف از امضای معصوم نیست. چون ردع از سیره های عقلائیه چه بسا از باب امر به معروف ونهی از منکر بر معصوم واجب نباشد و وقتی ردع از این باب واجب نبود کاشف از امضای معصوم نیست.سوال1: چرا ردع از سیره عقلائیه بر معصوم از باب امر به معروف و نهی از منکر واجب نباشد؟
جواب: به این خاطر که در خیلی از موارد سیره های عقلائیه تکلیف منجّز نیست تا اینکه امر به معروف ونهی از منکر واجب باشد.سوال2: چرا تکلیف در سیره های عقلائیه در خیلی از موارد منجّز نیست؟
جواب: به دلیل اینکه سیره های عقلائیه مورد عمل مومنین از روی غفلت از مخالفت با شارع صورت می گرفته است. مومنینِ مکلّف در زمانی که سیره های عقلائیه محقق بوده، این سیره های عقلائیه معاصر با معصوم که مورد عمل اهل شرع بوده اگر این ها با مخالفت با شریعت صورت می گرفته بایدتوجه کرد که اهل شرع از آن غافل بودند و وقتی غافل باشند اصلاً تکلیف منجّز نخواهد بود.کتابی به نام الفائق فی الاصول داریم که در بحث سیره های عقلائیه و سیره های متشرعیه و قاعده « لو کان لَبان» مطالبی را بیان کرده، و کتاب ارزشمندی هم می باشد البته هم از لحاظ روش و هم از لحاظ محتوا اشکالاتی به این کتاب داریم. والبته دوستان این کتاب را حتما مطالعه کنند. این کتاب اشکال و جوابی را مطرح کرده است. اشکال این است:
طبق نظر مشهور اصولیون احتیاط در شبهه حکمیه قبل از فحص واجب است مثل کسی که نمی داند شرب توتون واجب است یا نه. و بعد از فحص هم بنابر مسلک حق الطاعة از نظر عقلی احتیاط واجب است( که این مسلک نظر شهید صدر در این مساله است). وقتی که احتیاط واجب باشد تکلیف در موارد سیره های عقلائیه منجّز است و وقتی تکلیف منجّز شد، اگر سیره های عقلائیه مخالف با واقع باشد بر معصوم واجب است که ردع کند و چون معصوم ردع نکرده، این عدم ردع کشف از امضای معصوم می کند.
جواب: اولاً تکلیف منجّز نیست چون بیان کردیم سیره های عقلائیه ی مورد عمل شرع در حالت غفلت از مخالفت با شریعت صورت می گیرد و تکلیف در حال غفلت منجّز نیست برخلاف حالت جهل که تکلیف در حالت جهل منجّز است. چون جاهل، احتمال تکلیف می دهد و قبل از فحص لازم است احتیاط کند اما غافل غفلت بالمرّة دارد و احتمال تکلیف نمی دهد تا احتیاط بر او واجب باشد. بنابراین تکلیف در سیره های عقلائیه منجّز نیست.ثانیاً بر فرض که تکلیف در این سیره های عقلائیه منجّز باشد، منتها ممکن است به علّت وجود مصلحت یا مفسده اهمّ یا مساوی بر معصوم علیه السلام لازم نباشد که ردع کند. وقتی که ردع از سیره های عقلائیه واجب نبوده پس عدم ردع معصوم کشف از امضای معصوم نمی کند. بنابراین دلیلی که مطرح شد با عنوان وجوب امر به معروف و نهی از منکر نمی تواند برای ما اثبات مدّعا کند که عدم ردع کاشف از امضای معصوم علیه السلام است. والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته
