موضوع: فقه پزشکی/ شبیه سازی/ حکم وضعی شبیه سازی

بحث ما در مورد شبیه سازی بود. رسیدیم به بیان احکام وضعیه. اولین حکم وضعی این بود که أمّ این بچه شبیه سازی شده کیست؟ مسلک ما این شد که صاحب حمل مادر این طفل شبیه سازی شده است؛ هم به لحاظ عرف صاحب حمل مادر است و هم به لحاظ آیه شریفه قرآن که دیروز بیان کردیم. اما راجع به صاحب تخمک ما دلیلی بر مادر بودن آن نداریم؛ نه عرف به نظر ما می‌گوید که این مادر است و نه دلیل شرعی داریم بر اینکه صاحب تخمک مادر باشد. خصوصاً اینکه صاحب تخمک، تهی از آن تخمک زن که سلول غیر جنسی در آن کاشته می‌شود، و تهی از محتویات است. 23 کروموزوم را از آن خارج می‌کنند و تخمک فقط یک پوسته است و یک ظرف است. آیا به صرف ظرف بودن به این شخص مادر گفته می‌شود؟ ما برایمان اثبات نشده نه از نظر عرفی و نه از نظر شرعی و هکذا صاحب سلول. صاحب سلول هم از نظر عرفی و هم دلیل شرعی ما هر چه که جستجو کردیم و تفکر کردیم به نتیجه نرسیدیم. اینکه گفته می‌شود أم یعنی ریشه فرزند و صاحب سلول هم ریشه فرزند است این گونه سخن گفتن‌ها منبر رفتن است و خطابه است. صرف اینکه یک چیزی ریشه آن از یک چیز دیگری باشد و به آن بگویند مادر این برای ما ثابت نشد نه از عرفی و نه از نظر شرعی. نه حقیقت شرعیه دارد، نه حقیقت عرفیه دارد و نه حقیقت متشرعیه دارد. پس دلیلی بر حجیتش وجود ندارد. پس تا اینجا شاکله بحث روشن شد. آنچه که ما دلیل داریم این است که صاحب رحم مادر است و برای بقیه موارد ما دلیل نداریم. در این مسلک که یعنی صاحب حمل مادر باشد چند تا نکته و چند تا حکم فرعی را بیان می‌کنم که جالب است:

حرمت ازدواج با طفل شبیه سازی شده

اول حرمت ازدواج با طفل شبیه سازی شده است؛

سؤال: آیا طفل شبیه سازی شده اگر دختر باشد آیا ازداجش با زوج جایز است یا نه؟ و همین طور اگر طفل شبیه سازی شده پسر باشد آیا ازدواجش با زوجه که صاحب رحم است جایز است یا خیر؟

قسم دوم که روشن است چون صاحب رحم مادر این طفل شبیه سازی شده است و ازدواج فرزند با مادر خودش که جایز نیست. یعنی ازدواج صاحب رحم که مادر است با پسری که شبیه سازی شده جایز نیست. اما ازدواج این دختر با این شوهر که فرزند صاحب سلول است اگر دخترش شود و از این صاحب سلول به وجود آید آیا ازدواج این دختر با این زوج صاحب سلول جایز است یا خیر؟ یا صاحب سلول زوج نباشد و کس دیگری باشد که اقسامش را ما برای عزیزان بیان کردیم و یا صاحب سلول خود این زن باشد. از خود این زن سلول غیرجنسی را گرفتند و در تخمک همین زن قرار دادند و صاحب حمل شده است آیا این ازدواجش درست است یا نه؟ که این بحثش خیلی مهم است.

انواع نسب

در اینجا یک نکته‌ای را می‌خواهم عرض کنم که خیلی مهم است و به درد جای دیگر هم می‌خورد و آن این است که نسب به دو قسم تقسیم می شود: 1. نسب عرفی. 2. نسب شرعی. یعنی وقتی یک پدر و پسری را می‌خواهیم از عرف استفاده کنیم که چه کسی پدر است، چه کسی پسر. یک وقت نه، می‌خواهیم از شرع استفاده کنیم که مادر چه کسی است یا پدر چه کسی است یا دختر و پسر.

توضیح مطلب: ولد الزنا از نظر عرفی پسر است یا دختر است اما از نظر شرعی ولد الزنا اگر فرزند پسر باشد پسر شخص محسوب نمی‌شود و همین‌طور دختر اگر باشد. رابطه با ولد الزنا در شرع منتفی است؛ شرع می‌گوید الول للفراش و للعاهر الحجر؛ عاهر که زانی است اصلاً اینجا رابطه نسبی با این فرزندی که متولد شده ندارد از نظر شرعی. حالا می‌خواهیم ببینیم که احکام شرعی چگونه بار می‌شود و این بحث خیلی مهمی است. مثلاً آیا ازدواج این زانی با این دختری که از زنا به وجود آمده جایز است یا ازدواج این زن با این پسری که از زنا به وجود آمده آیا ازدواجشان جایز است. از نظر شرعی که این ولد نیست چون زنا اتفاق افتاده است. اما حکم ازدواج آیا متوقف بر نسب شرعی است یا نسب عرفی؟ فقها می‌فرمایند ازدواج مسأله آن در رابطه با نسب شرعی نیست. یعنی این بالأخره فرزند این زانیاست از نظر عرفی. پس ازدواج حرام است. یعنی در باب ازدواج نسب عرفی ملاک است نه نسب شرعی؛ بنابراین ازدواج بین این شخص با این فرزند و منتسبین به آن از نظر شرعی جایز نیست. همان عمه و خاله و ... . هر چه که از نظر عرفی پیدا می‌شود ازدواج از نظر عرفی است که مثلاً ازدواج با عمه حرام است؛ ازدواج با خاله حرام است؛ ازدواج با پدر عرفی حرام است. حالا اگر از طرف هر دو زنا تحقق پیدا کرده است اینجا از هر دو طرف نسب، نسب عرفی ملاک است اما از یک طرف ممکن است که شبهه باشد و زنا باشد. از یک طرف ولدشبهه و از یک طرف ممکن است که ولد الزنا باشد. در رابطه با ولد الزنا ازدواج حرام است اما ولد شبهه ازدواج با او حرام نیست. اگر ولدالزنا محقق شود همان نسب عرفی ملاک است اما از نظر ارث چطور؟ ارث به نسب شرعی است بر خلاف ازدواج. این‌ها مباحثش در فقه باید مطرح شود. یعنی این زانی با این ولد زنا توارثی بین آنها نیست. یعنی ارث هر دو طرف؛ چون ولد شرعی نیست. پس توارث و ارثی در کار نیست. پس برخی از احکام به ولد عرفی است و برخی از احکام به ولد شرعی است. با این مقدمه که وارد بحث شدیم اینجا هم همینطور است. اگر این مرد که مثلاً صاحب سلول است پدر محسوب می‌شود اینجا ازدواج حرام می‌شود. اگر پدر محسوب نشود ازدواج حرام نیست. حالا می‌خواهیم ببینیم در ما نحن فیه نسب چطوری است و چه شکلی است. در ما نحن فیه نسب شرعی که ما نداریم یعنی در ادله که ما اصلاً در زمان پیامبر9 و اهل بیت: اصلاً شبیه سازی نبوده است و حکمش بیان نشده است ما در این خصوص ولد شرعی نه نفیاً و نه اثباتاً در شریعت نداریم. اما باید برویم سراغ عرف و ببینیم این شخص از نظر عرفی پدر است یا نه؟ اگر از نظر عرفی پدر بود ازدواج حرام است اما از نظر عرفی اگر پدر نبود ازدواج حرام نیست. یعنی ما استیحاشی نداریم که حشت کنیم که این چطوری می‌شود و صاحب سلول با این شخص ازدواج کند با این شخص. اگر پدر به لحاظ عرفی صدق کند چون گفتیم که ازدواج به نسب عرفی است در این صورت ازدواج حرام است و نمی‌گویند ازدواجش جایز است؛ چون صاحب سلول که نقشی ندارد. ازواج پدر با فرزند حرام است نه ازدواج صاحب سلول با این بچه متولد شده چون ما دلیلی بر حرمت آن نداریم. بعضی از فقها تا می‌گوییم چکار باید کرد می‌گویند احتیاط کنید. احتیاط کردن البته از نظر شرعی که مشکلی ندارد که کسی فتوای به احتیاط دهد که این خود فتوای به احتیاط هم اقسامی دارد. اما سخن در این است که طبق قاعده این صاحب سلول اگر پدر عرفی است ازدواج با او حرام است اما اگر پدر عرفی نیست ازدواج با او حرام نیست؛ چون ازدواج مربوط به نسب عرفی است. ما یک ملاکی را اول عرض کردیم که ازدواج مربوط به نسب شرعی نیست و نسب عرفی در آن محسوب نمی‌شود. بنابراین بحث حساسی است در شبیه سازی و این مسائلی که ما عرض کردیم باید به آن توجه کنیم. و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین.