موضوع: فقه پزشکی/ شبیه سازی/ حکم وضعی شبیه سازی

بحث ما در مورد حکم وضعی شبیه سازی بود. می‌خواهیم ببینیم که صدق أمّ در شبیه سازی چگونه است. اینجا مباحثی را مطرح کردیم. امروز یک تقسیم بندی نسبتاً کاملی ارائه می‌شود و بعد بحث ادامه پیدا می‌کند. در رابطه با اینکه در شبیه سازی مسأله مادر بودن چگونه است ابتدا یک تقسیم ثنائی داریم و آن تقسیم ثنائی این است که این طفل یک مادر دارد یا اینکه چند مادر دارد.

توضیح مطلب: در بحث شبیه سازی آیا یک مادر وجود دارد یا چند مادر وجود دارد. البته اگر بخواهیم تقسیم کاملی داشته باشیم تقسیم ثلاثی می‌شود. ابتدا این طور می‌شود که آیا اصلاً این طفل شبیه سازی شده مادر دارد یا مادر ندارد. برخی گفتند مادر دارد و برخی هم گفته‌اند که مادر ندارد.

حال اگر این طفل شبیه سازی شده مادر دارد بر دو قسم است: 1. تک مادری. 2. تعدد مادر.

اگر گفتیم مادر ندارد که بحثش خواهد آمد و متأسفانه این طفل بی مادر است. اما اگر گفتیم مادر دارد آیا حتماً در شریعت افراد باید یک مادر داشته باشند یا اینکه می‌توانیم به تعدد مادری قائل شویم.

اگر قائل شدیم که این طفل مادر دارد آیا تک مادری است یا تعدد مادر .

تک مادری خودش بر چند قول است:

1. صاحب تخمک مادر است که بحثش گذشت.

2. صاحب رحم مادر است که این هم بحثش گذشت.

3. صاحب سلول مادر است.

قبل از ورود به این بحث یک نکته‌ای که از مباحث گذشته بود را بیشتر باز کنم. ترکیب سلولی جنسی نر با سلول جنسی ماده که می‌گویند اسپرم و تخمک در تولید مثل طبیعی این دو سول با هم ترکیب پیدا می‌کنند که به آن لقاح طبیعی می‌گویند که از قدیم بوده و الان هست و در آینده هم خواهد بود. تعداد کروموزوم های سلولهای جنسی در هر جانداری نصف تعداد کروموزوم های سلولهای دیگر بدن است. مثلاً در انسان 46 کروموزومی است که 23 تا در اسپرم است و 23 تا در تخمک است که لقاح صورت می‌گیرد. پس بنابراین در سلولهای جنسی در انسان 23 کروموزوم در اسپرم و 23 کروموزوم در تخمک است. اما سلولهای جاههای دیگر بدن انسان که غیرجنسی است46 کروموزوم دارد. در شبیه سازی چه اتفاقی می‌افتد؟ یک سلول غیر جنسی را می‌گیرند و قبل از آن هسته دارای 23 کروموزوم تخمک را خارج می‌کنند و آن هسته سلول غیر جنسی را جایگزین هسته تخمک می‌کنند. یعنی تخمک فقط یک پوسته است و چیز دیگری نیست. در واقع آن سلول غیر جنسی دارای 46 کروموزوم است که در زایمانهای طبیعی 23 تا در اسپرم و 23 تا در تخمک است. این هسته در سلول غیر جنسی جایگزین هسته درون تخمک می‌شود و یک شوک الکتریکی به آن وارد می‌شود و بعد لقاح صورت می‌گیرد؛ یعنی تخمک تأثیری در تکوّن طفل شبیه سازی شده ندارد. آنهایی که می‌گویند صاحب تخمک مادر است بخاطر اینکه تکوّن این طفل شبیه سازی شده از تخمک است، این نکته را باید توجه کنند که تخمک در فرآیند شبیه سازی تأثیری در تکوّن و به وجود آمدن طفل شبیه سازی شده ندارد. البته چند درصدی گفتند خصوصیات صاحب تخمک را می‌گیرد از لحاظ ژنتیک ولی آنچه در تکوّن این فرزند شبیه سازی شده نقش دارد از نظر ریشه صاحب سلول است که دارای 46 کروموزوم است.

قول سوم: صاحب سلول مادر است

با توجه به این مطلب قول سوم این است که صاحب سلول مادر است. یعنی اگر صاحب سلول مرد است صاحب سلول پدر این فرزند می‌شود و اگر صاحب سلول زن است صاحب سلول مادر می‌شود. حالا استدلال این قول چطور است. چند جور می‌شود به این قول استدلال کرد؛ البته من دو منبع می گویم که مراجعه کنید.

استدلال بر اینکه صاحب سلول مادر است

1. ملاک صدق عرفی است؛ ببینیم عرف چه می‌گوید؛ می‌دانید که در مفاهیم تنها مرجع ما عرف است. شما رجوع به لغت هم که می‌کنید برای این است که عرف را بشناسید و گرنه لغت که موضوعیت ندارد و آنچه که موضوعیت دارد صدق عرفی است. بقیه به اصطلاح راهها همه آنها طریقیت دارند. یعنی کتاب لغت طریق به عرف است. اگر شما به آیات قرآن در فهم مفاهیم رجوع می‌کنید باز برای این است که عرف را ما تشخیص دهیم. اگر رجوع به اشعار جاهلیت هم می‌شود برای این است که عرف تشخیص داده شود. . اصلاً تنها مرجع فهم مفاهیم عرف است مگر آنکه یک لفظی باشد که شارع یک معنای مخصوصی را برای آن جعل کرده باشد مثل لفظ صلاة که در آن برای مفهومش به عرف رجوع نمی‌شود؛ چون شارع خودش مفهوم سازی کرده است. اما در غیر این الفاظ که خود شارع آمده و مفهوم سازی کرده ملاک برای ما عرف است. این طور استدلال کنیم که عرف صاحب سلول را مادر می‌داند اگر سلول از زن گرفته شود و صاحب تخمک یا صاحب رحم مادر نیستند؛ چون قبلاً عرض کردم که اگر در شبیه سازی صاحب سلول و صاحب رحم و صاحب تخمک متفاوت باشند در این صورت کدامیک از آنها مادر این طفل است؟ قول سوم می‌گوید مادر صاحب سلول است.

2. آیات قرآن؛ از برخی از آیات قرآن این گونه انسان متوجه می‌شود که صدق والد و والده منوط به خلقت طفل است که این آیات را قبلاً برای عزیزان بیان کردم. مثلاً :(وَهُوَ الَّذِي خَلَقَ مِنَ الْمَاءِ بَشَرًا فَجَعَلَهُ نَسَبًا وَصِهْرًا)[1] ؛ یا (إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ نُطْفَةٍ أَمْشَاجٍ نَبْتَلِيهِ فَجَعَلْنَاهُ سَمِيعًا بَصِيرًا)[2] ؛ این آیات دلالت می‌کند که آن صدق والد و والده به آن منشأ خلقت بودن است. وسایر آیات و روایات هم این مطلب را نفی نمی‌کند که صاحب سلول مادر باشد. ما دلیلی نداریم که بگوید صاحب سلول مادر نیست و در زمان و عصر معصوم7 اصلاً این در قوه تصور زمان معصوم7 نبوده است. چه بسا خیلی از مواردی که اهل بیت: اشاره نکردند بخاطر این است که آن زمان اصلاً قابل تصور نبوده است که بخواهند بیان کنند. اصلاً بحث سلول آن زمانها در قوه تصور نبوده است؛ لذا آیات و روایات در این زمینه نیست که صاحب سلول مادر نیست. از آن طرف آیاتی هم داریم که والد و والده بودن به این است که ریشه این طفل کیست؟ یعنی ریشه تکوّنی این طفل کیست. آن ریشه والد و والده است.

3. أمّ در لغت به معنای اصل الشئ است؛ در لغت و قول لغویون که نگاه کنید می‌گویند الأمّ اصل الشئ؛ و عرف هم همین را می‌گوید. یعنی منشأ و ریشه مفاهیم باید عرف باشد؛ منتها برای این ما از لغویون کمک می‌گیریم که بفهمیم معنای عرفی چیست. کلمه «الأمّ» به معنای ریشه و اصل است و شکی هم نیست که صاحب سلول اصل و ریشه طفل است. صاحب سلول 46 کروموزوم که برای تولید مثل طبیعی 23 کروموزوم مربوط به اسپرم و 23 کروموزوم مربوط به تخمک است. حالا بشر به جایی رسیده که 46 کروموزوم در یک سلول غیر جنسی وجود دارد و همان مثل تکثیر در برخی از جانداران است که تکثیر می‌کنند؛ این همانند آن است. در برخی جانداران قبلاً مثال زدم که اصلاً تولید مثل این چنینی وجود ندارد؛ یعنی اینکه 23 کروموزوم از ناحیه نر و 23 کروموزوم از ناحیه ماده باشد نه تکثیر، مثل قلمه زدن در گیاهان؛ شبیه سازی هم مثل این است. بنابراین منشأ تکوّن طفل شبیه سازی شده از همین سلول غیر جنسی است. أمّ هم که یعنی اصل الشئ؛ پس نتیجه می‌گیریم که صاحب سلول مادر است. اگر بخواهید در این زمینه تحقیقی هم بکنید رجوع کنید به شبیه سازی مرحوم آیت الله مؤمن صفحه 112 و الفقه و مسائل الطبیة از مرحوم عاصف که در صفحه 409 آنجا مطالعه کنید. إنشاء الله نقد و بررسی این قول سوم برای جلسه بعد. و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین.