موضوع: فقه پزشکی/ شبیه سازی/ حکم وضعی شبیه سازی

بحث ما در مورد شبیه سازی بود. حکم تکلیفی بحث شد و رسیدیم به احکام وضعی شبیه سازی. اولین مورد در حکم وضعی عبارت از شناسایی پدر است که پدر موجود شبیه سازی شده کیست؟ ادامه بحث قبل این است که مفهوم نسب یک بحث لغوی و عرفی است یا یک بحث شرعی است. به این معنا که تعریف نسب یک تعریف لغوی و عرفی است یا یک تعریفی دارد که در شریعت وجود دارد. از مباحث گذشته استفاده کردیم که نسب یک مفهومی که حقیقت شرعیه یا حقیقت متشرعه داشته باشد نیست. نسب را باید از لغت و عرف استفاده کنیم . البته لغت هم باید برگردد به عرف وگرنه سخن لغوی حجت نیست. سخن لغوی از باب اینکه معرّف عرف است حجت است. اگر اطمینان پیدا شد که لغوی یکی از مصادیق عرف است و دارد عرف را می شناساند برای ما حجت است وگرنه حجت نیست. نسب در شریعت تعریف نشده است و یک حقیقت شرعیه یا متشرعه ندارد. منتها می‌توانیم از احکامی که برای نسب بیان شده یک تعریفی از نسب با توجه به مفهوم عرفی آن ارائه دهیم.

چند تعریف در مورد نسب وجود دارد. مرحوم صاحب جواهر یک تعریفی از نسب ارائه فرموده است؛ در الفصل الرابع فی أسباب التحریم. البته این بحث در شرایع وجود داشته و قبل از شرایع هم وجود داشته است که اسباب محرم چیست. سبب اول نسب است. دوم مصاهره است. سوم رضاع است. چهارم استیفاء العدد است؛ این مورد یعنی اینکه چهار زن انسان داشته باشد، در این صورت تزویج با زن پنجم بر او حرام است. سبب پنجم لعان است و سبب ششم کفر است.

تعریف صاحب جواهر از نسب

صاحب جواهر نسب را این طور معنا می کند: هو اتصال بالولادة بإنتهاء أحدهما إلی الآخر أو انتهاء هما إلی ثالث؛ تا آخر عبارت که بیان کرده است.[1] طبق این عبارت نسب عبارت است از منتهی شدن فرد به ولادت یک شخصی مثل رابطه پدر و پسر است. یا منتهی شدن ولادت دو نفر از یک شخص است مثل دو برادر نسبت به پدر؛ یا منتهی شدن ولادت یک شخصی مثل پدر و پسر یا منتهی شدن دو نفر از یک شخصی از حیث ولادت است؛ مثل دو تا برادر از یک پدر. این نسب می‌شود. البته این تعریف دچار خلط بین حقیقت نسب و منشأ آن شده است. یعنی اشکال این تعریف این است که این تعریف بین حقیقت نسب و منشأ آن خلط کرده است. چون منظور از نسب آن ارتباط است. ارتباط خاصی که بین دو موجود است. منتها این اشکال خیلی مهم نیست. بالأخره این طوری تعریف کردند. ارتباط بین دو موجود که از طریق منتهی شدن ولادت یک شخص از شخص دیگر یا ولادت دو نفر از شخص ثالث است.

تعریف حقوق دانان از نسب

البته در کلمات علمای حقوق هم نسب تعریف شده است. مثلاً جناب آقای کاتوزیان این طوری تعریف کرده است که رابطه خونی که پدر و مادر را به فرزندان مربوط می‌کند. به این اعتبار نسب به معنای روابط پدر و فرزندی یا مادر و فرزندی است.

یا آن تعریفی که سید حسن امامی دارد که نسب رابطه‌ای است که بین دو نفر به اعتبار تولد، که این تولد مستقیم یا غیر مستقیم یکی از دیگری یا تولد آن دو نفر از یک نفر است. آن تعریفی که بین علمای شیعه و حقوق دانان است تقریباً یکی است. آن رابطه‌ای که از حیث ولادت یک نفر از شخصی یا دو نفر از شخصی ثالث است. بنابراین نسب یک مفهومی است که رابطه بین دو نفر است به اعتبار تولد مستقیم یا غیر مستقیم؛ به این نسب می‌گویند. با توجه به این مفهوم نسب ما باید این طفل شبیه سازی شده را ببینیم که پدرش کیست؟ در رابطه با اینکه پدر این شخص شیه سازی شده کیست خیلی بحث جنجالی است. من مقدمه‌ای عرض کنم در رابطه با تلقیح مصنوعی چندان مشکلی وجود ندارد. یعنی الان اسپرم یک مردی را می‌گیرند که أجنبی است و اسپرم مرد را در درون رحم یک زنی می‌گذارندکه شوهر آن زن اسپرمی که بتواند تولید مثل کند را ندارد. این مسأله اگر اتفاق بیفتد پدر مشخص است و پدر همان صاحب اسپرم است و خیلی بحث آن پیچیده نیست. البته در این بحث تلقیح مصنوعی هم گاهی بحث پیچیده می‌شود. یک وقت است که این زن دارای تخمکی که بتواند یک بچه‌ای را بوجود آورد هست اما رحم او ضعیف است؛ شوهرش هم ممکن است اسپرمش ضعیف باشد. آن وقت می‌آیند رحم یک زن دیگری را در نظر می‌گیرند و بعد اسپرم مرد أجنبی را و تخمک این زن را در رحم زن دیگری قرار می‌دهند. اینجا بحث آن یک مقدار پیچیده می‌شود. پدرش مثلاً صاحب اسپرم است. مادرش آیا صاحب تخمک است یا مادر آن کسی است که در رحم خودش این بچه را پرورش می دهد و تولد از او صورت می‌گیرد. مادر این شخص بالأخره کیست؟ و یک مشکلی هم الان بوجود آمده که حالا برخی از موارد که به ما گزارش رسیده که در برخی از آزمایشگاه‌ها مردان بسیار موفق در اسپرم را شناسایی می‌کنند. مثلاً 50 نفر از نظر قیافه یک جوان برومندی هستند. حالا همه افرادی هم که به آنجا مراجعه می‌کنند می‌گویند اسپرم این آقا چون خوش قیافه است و این باعث شده که این شخص مورد پسند خانواده‌های مختلف قرارگرفته و یک وقت می بینی که در یک ماه از همین شخص مثلاً 30 بار اسپرم گرفته می‌شود و در 30 خانواده این بچه تولید می‌شود. حالا تازه معلوم نیست که آن فرزند که متولد شد از اسپرم این جوان است یا نه زن، شوهری هم داشته؛ این طور نبوده که حتماً از شوهرش نباشد. اینجا اختلال انساب می‌شود. یعنی ممکن است اسپرم همین شوهر کارساز شد و در عین حال اسپرم آن اجنبی هم کاشته شده است. معلوم نیست که این بچه از اسپرم این شوهر است یا از اسپرم آن آقا. اینجا اختلاط انساب رخ می دهد. لذا من شنیدم که برخی از کشورها قانون گذاشتند که اگر یک نفر اسپرمش را به آزمایشگاهی داد، این ثبت می‌شود و این شخص دیگر نمی‌تواند برای بار دوم برای شخص دیگری اسپرم آن استفاده شود. یعنی مشخص است یک اسپرم اجنبی در رحم یک زنی رفته و اختلاط انساب به این شکل شاید در این کشور بوجود می‌آید و لذا ما یک بحثی داریم که این باید به قوانین کشور اضافه شود که جلوگیری شود از اینکه یک شخصی مثلاً برای دادن اسپرم به 50 تا خانواده اقدام کند. این کار درستی نیست و این را باید در قانون کشور بیاورند. وصلی الله علی محمد و آله الطاهرین.