موضوع: فقه پزشکی/ شبیه سازی/ ادله علما بر حرمت شبیه سازی

اللهم صلّ علی فاطمة و أبیها و بعلها و بنیها و سرّ المستودع فیها بعدد ما أحاط به علمک.

دلیل چهاردهم حرمت شبیه سازی: لزوم اختلال نظام

بحث ما در مورد ادله حرمت شبیه سازی بود. دلیل چهاردهم لزوم اختلال نظام است.

ظاهراً این دلیل آخر حرمت شبیه سازی باشد. البته شاید فکر کنیم و دلیل دیگری هم باشد.

صغرا: شبیه سازی مستلزم اختلال در نظام است.

کبرا: اختلال در نظام جایز نیست.

نتیجه: شبیه سازی جایز نیست.

اینجا یک بحث کبروی داریم و یک بحث صغروی داریم.

بحث کبروی

بحث کبروی این است که اختلال نظام حرام است. این مطلب ثابت شده است و در جای خودش مفصل بیان شده است که چرا اختلال در نظام جایز نیست.

بحث صغروی

بحث صغروی این است که چرا شبیه سازی موجب اختلال در نظام است.

توضیح مطلب: شبیه سازی در موارد بسیار زیادی افعال بشریت را مختل می‌کند و زندگی بشریت را مختل می‌کند. مثلاً اختلال در قضاوت می‌شود چه در بحث شهود و شهادت و چه در بحث مدعی و منکر. در بحث شهادت شهود اگر دو نفر شبیه به یکدیگر باشند، شاهد ممکن است آن کسی نباشد که رؤیت کرده باشد و در محل حادثه حضور داشته است و شبیه آن شخص باشد. بنابراین شهود شاهد مختل می‌شود در مدعی و منکر اگر دو نفر شاهد باشند. این مدعی با منکر هم گاهی اشتباه می‌شوند. یا اصلاً آن شخص ادعایی ندارد و شبیه مدعی است که آمده است و در منکر هم همین طور. آن شخصی که مدعی واقعی است حضور پیدا نمی‌کند و شبیهش حضور پیدا می‌کند. منکر هم همین طور. اختلال در نظام آموزشی؛ حضور در کلاس، حضو در آزمون که شبیه آن شخص حضور پیدا می‌کند. اختلال در جرائم؛ آنکس که جریمه شده است اینجا ممکن است اشتباه شود آن شخص با شبیه خودش. اختلال در نهاد خانواده؛ مثلاً فرض کنید نسب در خانواده مختل شود. اختلال در معاملات بالمعنی الأعم؛ چون یک شخصی شبیه به این شخص وجود دارد. اختلال در آزمایشات؛ اختلال در خیلی از موارد نظام بشریت توسط شبیه سازی رخ می‌دهد. شما فکر کنید که اگر شبیه سازی رخ دهد آن وقت افعال بشریت چه می‌شود؟ زندگی روز مرّه بشر مختل می‌شود و اختلال نظام هم حرام است.

قبل از آنکه وارد نقد و بررسی شویم برخی از اقوال فقها را من عرض کنم.

دیدگاه حضرت آیت الله تبریزی

استاد ما می‌فرمودند که شبیه سازی حرام است چون سبب اختلال نظام و بر هم زدن مظم جامعه می‌شود و موجب از بین رفتن حقوق و زیان دیدن افراد در جامعه می‌شود. پس نظر استاد ما این بود که شبیه سازی حرام است، للزوم اختلال فی النظام البشری.

دیدگاه سید کاظم حائری

فقیه معاصر هم سید کاظم حائری می‌گوید: نفس این کار اگر موفقیت آمیز باشد و با عمل حرام همراه نباشد به عنوان حکم اولی جایز است. حکم اولی آن جواز است ولی از آنجا که اگر این شبیه سازی به شکل وسیع به کار گرفته شود به دلیل عدم امکان بازشناسی خریدار از فروشنده و خواهان از خوانده در شهادت و ستمگر از ستمدیده و مانند اینها در عقود و ایقاعات و جنایات، اینها که رخ می‌دهد حتماً به اختلال نظام کشیده می‌شود. پس لازم است شبیه سازی حرام اعلام گردد. یعنی در واقع به حکم ثانوی حرام می‌شود و إلّا حکم اولی آن جواز است.

اشکال به استدلال مطرح شده

به نظر ما این استدلال چند اشکال دارد:

اولاً شبیه سازی موجب شباهت کامل نمی‌شود. این را باید در موضوع شناسی به آن رسید. یعنی این شخصی که با شبیه سازی متولد شده است با صاحب سلول جسمی غیر جنسی صد در صد که شبیه نیست و چند درصد با هم فرق می‌کنند از نظر ژنتیک آن‌طور که دانشمندان ژنتیک می‌گویند چند درصدی شبیه سازی شده با صاحب تخمک شبیه است. یعنی از نظر ژنتیکی تمام شباهت با صاحب سلول ندارد و چند درصدی شبیه مادر که صاحب تخمک است و نسل مادر است. این طور نیست که تمام شباهت را با صاحب سلول داشته باشد. البته باید اینها را تحقیق کرد و از اهل فن هم سؤال کرد. مثلاً اثر انگشت شخص شبیه سازی شده با آن صاحب سلول، آیا یکی است. یعنی اصلاً قابل شناسایی نیست. و همین طور حالتهای چشم که الان در جرم شناسی یکی از مهمترین راههای شناسایی مجرم حالتهای چشمان اوست. آیا اینها کاملاً شبیه به هم است. اگر کامل شبیه نباشند، اختلال نظام در خیلی از موارد ممکن است که رفع شود. یعنی درصد اختلال نظام کم می‌شود و ممکن است در نهایت بگوییم اختلال نظام نیست. بله برخی از امور مختل می‌شود ولی به اختلال نظام کشیده نمی‌شود. می‌خواهم بگویم این بحث صغروی خودش محل بحث است و هنوز مفروغٌ عنه نیست. خود این موضوع شناسی مهم است. باید بحث اختلال نظام بررسی شود که آیا واقعاً موجب اختلال نظام می‌شود. این را به صورت اشکال یا تذکر در نظر بگیرید.

در بحث شبیه سازی حیوانات این را مطرح کردند که بین این گوسفندی که شبیه سازی شده با آن صاحب سلول تفاوت است و قابل شناسایی است گوسفند اصلی از آن گوسفندی که شبیه سازی شده است؛ مثل دوقلوها؛ آیا دوقلو بودن موجب می‌شود که همیشه اشتباه شوند؟

ثانیاً شباهت شبیه سازی شده با صاحب سلول از نظر سنی هم شکی نیست، اما شبیه صاحب سلول در این سن است یا شبیه صاحب سلول در زمان تولد است. صاحب سلول فرض کنید 50 سال دارد و شخص شبیه سازی شده تازه متولد شده است. این شخص شبیه سازی شده شبیه به این فرد 50 ساله است یا شبیه به به آن موقعی است که صاحب سلول متولد شده است؟ یعنی شبیه به 50 ساله است یا شبیه نوزادی این 50 ساله است. اگر چنانچه شبیه به آن زمان تولد او باشد نه این 50 ساله اینجا این قابل تشخیص است. باید ببینیم که این شباهت به چه شکل است. بعد هم این 50 ساله است و این شبیه سازی شده تازه متولد شده است. چطور می‌شود که با هم شبیه هستند. پس بنابراین این شخص شبیه سازی شده با این صاحب سلول با هم مشکلی ندارند. منتها ممکن است شبیه سازی متعدد از یک شخص رخ دهد. مثلاً از یک انسان دو یا سه نفر شبیه سازی شود. آن وقت این شبیه سازی شده‌ها شباهتشان موجب اختلال شود. پس این شبیه سازی شده با آن صاحب سلول خیلی با هم این طور نیست که اشتباه گرفته شوند. آن شبیه سازی شده‌ها ممکن است با هم اشتباه شوند. این اشکال دوم قابل بررسی است.

بقیه بحث إنشاء الله در جلسه بعد. و صلّی الله علی محمد و آله الطاهرین.