موضوع: فقه پزشکی/ شبیه سازی/ ادله علما بر حرمت شبیه سازی

بحث ما در مورد ادله حرمت شبیه سازی بود.

دلیل دوازدهم حرمت شبیه سازی: لزوم محرمات

دلیل دوازدهم لزوم محرمات است. این دلیل به این شکل است که شبیه سازی مستلزم یک سری محرماتی است. مثلاً مستلزم نگاه حرام است و یا مستلزم لمس بدن أجنبیه است. بنابراین شبیه سازی حرام است. عده‌ای از آقایان هم بر همین اساس قائل به حرمت شبیه سازی هستند.

به نظر ما این دلیل هم درست نیست. یعنی مدعا را ثابت نمی‌کند. من قبل از اینکه اشکال را بگویم، بیان کنم که مدعا این است که شبیه سازی علی الإطلاق حرام است. این را می‌خواهیم ثابت کنیم.

اولاً این دلیل أخص از مدعاست. چون در صورتی این دلیل حرمت شبیه سازی را ثابت می‌کند که شبیه سازی مستلزم نظر حرام و مستلزم لمس بدن اجنبیه باشد. ولی اگر شبیه سازی مستلزم حرام نشد بنابراین شبیه سازی اشکال ندارد. مثلاً سلولی را از خود زن اخذ شود و به تخمک همان زن با همان عملیات پیچیده که عرض کردم قرار داده شود و تلقیح صورت گیرد. سلول غیر جنسی از خود زن و در تخمک همان زن و بعد آن سلولی هم که از خود این زن در رحم همان زن قرار داده می‌شود حالا یا توسط خودش باشد یا توسط شوهرش باشد. اینجا نه نظر حرامی اتفاق افتاده و نه لمس حرام. پس این دلیل أخص از مدعاست یا اینکه سلول از خود شوهر منتقل شود و خود شوهر هم سلول را منتقل کند بر رحم خانمش و تلقیح صورت گیرد. این که اشکالی ندارد. اینجا نه نظر حرامی اتفاق افتاده و نه لمس حرامی اتفاق افتاده است. پس این دلیل اخص از مدعاست.

ثانیاً این که گفته شد بیه سازی مستلزم حرام است، این حرام مثل بقیه حرام‌های دیگر در مواقع اضطرار و در مواقع حرج این حرمت برداشته می‌شود. اگر ما دیدیم اضطراری وجود دارد، حرج خیلی سخت بر یک خانواده به خاطر بچه نداشتن دارد از هم می‌پاشد و از نظر روحی و روانی دارند از بین می روند. این حرج است. حالا اضطرار، حرج یا هر چیز دیگری و به هر شکلی. حالا مصداقاً نمیخواهیم بحث کنیم. بالأخره اضطرار حاصل می‌شود و حرج. اینجا این حرمت نظر و حرمت لمس مثل محرمات دیگر از بین می‌رود. در برخی از موارد واقعاً حرمت با عناوین ثانویه برداشته می‌شود فی الواقع دیگر حرمت ندارد. بنابراین این شبیه سازی مشکلی ندارد.

ثالثاً ممکن است یک تمهیدی صورت گیرد و یک عملیاتی بر اساس یک روشی صورت گیرد که اصلاً نظر حرام و لمس حرامی تحقق پیدا نکند و اصلاً نیازی به نظر و لمس نداشته باشد. این دیگر نه نظر حرام است و نه لمس حرام است. پس این دلیل واقعاً دخص از مدعاست. ما می‌خواهیم خود شبیه سازی را ببینیم که آیا حرام است یا جایز است. اینکه مستلزم نظر حرام می‌شود، اینکه هر فعلی مستلزم نظر حرام و لمس حرام باشد در آنجا باید قائل به عدم جواز باشیم. این گونه موارد را مطرح کردن درست است ولی این نمی‌برد روی خودش. بحث ما در مورد خود شبیه سازی است که آیا این فعل حرام است یا نه.

این بررسی که ما در این کلاس در مورد شبیه سازی داریم شاید مفصل ترین بررسی باشد.

دلیل سیزدهم حرمت شبیه سازی: لزوم خطر برای انسان

مقدمه: شبیه سازی حیوانات را که شروع کردند بعد از آن شبیه سازی انسان بود. حالا شبیه سازی انسان موفق بوده یا نبوده اینها بحث مصداق شناسی است. ولکن در حیوانات انجام شده و بعد دیدند که این شبیه سازی در حیوانات یک خطراتی را به وجود آورده است. مانند زود رس شدن یا اینکه دیدند این حیوان در اثر شبیه سازی پیر شده است یا مثلاً بیماری‌های ژنتیکی حاصل شده است. اصلاً یک بیماری‌های عجیب و غریبی در این حیوانات شبیه سازی شده بوجود آمده است. با توجه به این مطلب اگر شبیه سازی در انسان بوجود آید این خطرات برای انسان هم هست. یعنی خطر پیری زود رس یا بیماری‌های ژنتیکی عجیب و غریب و امثال ذلک. لذا از باب پیشگیری آن خطرات اینجا شبیه سازی را حرام اعلام کردند و گفتند شبیه سازی موجب خطراتی برای انسان است و این حرام است. خطرات جانی دارد و بیماری‌های عجیب و غریب دارد. این شبیه سازی حرام می‌شود.

اینجا این را باید توجه داشته باشید که دلیل حرمت این شبیه سازی که بر اساس احتمال وجود یک خطراتی هست و بنا شده دلیلش چیست؟ دلیلش قاعده لاضرر و لا ضرار است. حالا من این را هم اضافه کنم بر کلمات آنهایی که بر این دلیل تمسک کردند. یعنی اگر این شبیه سازی از طرف شارع جایز اعلام شود این حکم به جواز حکم ضرری می‌شود. قاعده لا ضرر و لا ضرار به ما بگوید که در اسلام حکم ضرری وجود ندارد. پس شما یک فتوا به جواز دادی که این فتوا حکم ضرری است. اسلام که حکم ضرری ندارد. لا ضرر و لاضرار. یا اینکه به بیان دیگر اگر شارع حکم به حرمت نکند از این طرف بیان کنم که این نکته‌اش خیلی مهم است. حکم به حرمت نکند؛ یعنی نگوید که شبیه سازی حرام است. این عدم حکم به حرمت با قاعده لاضرر و لا ضرار نمی‌سازد. این با تقریب اول فرق می‌کند. یک وقت می‌گوییم جواز شبیه سازی مخالف با قاعده لاضرر و لا ضرار است. یک وقت می گوییم عدم الحرمة مخالف با قاعده لا ضرر و لا ضرار است. جواز حکم ایجابی است. عدم الحرمة حکم عدمی است. همه قبول دارند که حکم ایجابی اگر ضرری باشد با قاعده لا ضرر و لا ضرار نفی می‌شود. مثلاً جواز ضرری باشد یا وجوب ضرری باشد؛ اینها با لا ضررو لا ضرار نفی نمی‌شود. البته همه که قبول دارند منظور یعنی مشهور. اما یک وقت عدم الحکم با قاعده لاضرر و لا ضرار نفی می‌شود. این بنابر نظری است که آقای صدر فرمودند. حالا من در کلمات ایشان دیدم که لا ضررو لا ضرار را این طور معنا کند. یعنی شارع موقفی ندارد که از آن موقف ضرری احساس شود. یعنی شارع اظهار نظری ندارد که از آن ضرر حاصل می‌شود حالا چه حکم ایجابی باشد و چه حکم عدمی باشد. یعنی موقف ضرری ندارد. یعنی شارع باید یک جایگاهی را برای خودش داشته باشد که از آن جایگاه هیچ ضرری ایجاد نشود. یک وقت از حکم او ضرر می آید و یک وقت از عدم حکم او ضرری حاصل می‌شود. موقف شارع باید جوری باشد که اصلاً ضرری ایجاد نشود. موضع شارع باید طوری باشد که از آن ضرر نیاید. این را از قاعده لا ضرر و لا ضرار آقای صدر استفاده می‌کند. ولی مشهور می‌گویند نه این لا ضرر ولا ضرار لسان نفی دارد. یعنی حکم ضرری را فقط برمی دارد و کار به عدم الحکم ندارد؛ اگر حکم وجوبی یا جواز ضرری باشد این برداشته شده است. یک وقت می‌گوییم جواز شبیه سازی ضرری است که این نفی نمی‌شود. یک وقت می‌گوییم عدم حرمت شبیه سازی. همین که شارع نگفته باشد حرام، این موقف و موضع گیری ضرری است ولو اینکه سکوت کرده است. اما همین عدم الحکم به حرمت ضرری است که با قاعده لا ضرر و لا ضرار برداشته شده است. بنابراین شبیه سازی حرام است. بقیه بحث إنشاء الله در جلسه بعد. و صلّی الله علی محمد و آله الطاهرین.