موضوع: فقه پزشکی/ شبیه سازی/ ادله علما بر حرمت شبیه سازی

بحث ما در رابطه با شبیه سازی بود و ادله حرمت را بررسی می‌کردیم. دلیل نهم دلیل برخی از علمای عامه بود که در یکی از اقسام شبیه سازی این مطلب مطرح شده که شبیه سازی ملحق به همجنس بازی است و با دلیل قیاس و سد ذرایع آمد و شبیه سازی را حرام اعلام کرد. مطلب قیاس را در بحثمان به آن پرداختیم. البته جلساتی لازم دارد که ابعاد قیاس مطرح شود که آن از بحث ما خارج است و باید در اصول مطرح شود.

حالا باید ببینیم در قاعده سد ذرایع از نظر فقه شیعه چگونه جایگاهی دارد. ما در در اصول فقه شیعه یک بحث مفصلی داریم که آیا مقدمة الواجب واجبٌ أم لا؟ در این یک بحثی وجود دارد در مورد مقدمة الواجب، مقدمة الحرام و مقدمة المستحب.

حالا بحث ما در مورد مقدمة الحرام است؛ یعنی آنچه با بحث ما مناسبت دارد مقدمة الحرام است. این مقدمة الحرام بنابر قانون ملازمه مورد بررسی قرار می‌گیرد. عده‌ای از اصولی‌ها اصلاً قاعده ملازمه را قبول ندارند چه در مقدمة الواجب و چه در مقدمة الحرام. در این صورت اصلاً بحث روشن است که حرمت شبیه سازی را نمی‌توانیم از این طریق ثابت کنیم؛ اگرچه حرمت غیریه باشد. اما ما داریم بنابر قانون ملازمه بحث می‌کنیم. اگر قانون ملازمه را بپذیریم مقدمة الحرام بر دو قسم است. این بحث مفیدی است و در جاهای زیادی کاربرد دارد. حالا اینهایی که می‌گویند علم اصول اصلاً کاربرد ندارد من نمی‌دانم در چه مسیری قرار گرفتند و چه طوری فکر می‌کنند که می‌گویند دوسوم اصول کاربرد ندارد. از این جور حرف‌هایی که نه واقعیت دارد و نه اصلاً وجهی دارد. نحن أبناء الدلیل. باید بررسی کنیم تک تک مسائل علم اصول را و ببینیم ثمره دارد یا ندارد. بله، برخی مسائل علم اصول کم ثمره است و برخی مسائل دیگرش پر ثمره است. اما اینکه بگوییم علم اصول ثمره ندارد و یا دوسوم آن بدون ثمره است این درست نیست. شنیدم یک حرف‌هایی که نه اساس دارد و نه وجه قابل توجه دارد، حالا وجه درست که اصلاً ندارد. حالا یکی از مباحثی که می‌گویند اصلاً به درد نمی‌خورد همین بحث مقدمة الواجب و مقدمة الحرام است که داریم بحث می‌کنیم که آیا مقدمة الحرام، حرام شرعی است یا خیر؟ چون بحث لزوم عقلی در م مقدمة الواجب و انزجار عقلی در مقدمة الحرام اینها محل بحث نیست. مقدمة الواجب لازم عقلی است و بحثی ندارد و همه قبول دارند. مقدمة الحرام از نظر عقلی انزجار در آن هست یا نه؟ این هم محل بحث نیست. ما بحثمان این است که آیا مقدمة الحرام را یک حرمت شرعی برایش می‌توانیم درست کنیم یا خیر؟ برخی از آقایان قانون ملازمه را قبول دارند. قانون ملازمه می‌گوید اگر مبغوضیتی در شئ ای باشد این مبغوضیت ملازم با مبغوضیت در مقدمه آن شئ است. امکان ندارد که شارع حکیم نسبت به یک فعل مبغوضیت داشته باشد اما نسبت به مقدمه آن مبغوضیت نداشته باشد. بین مبغوضیت شارع نسبت به یک عملی و مبغوضیت شارع نسبت به مقدمه آن ملازمه وجود دارد. حالا بنابر قانون ملازمه می‌خواهیم بحث کنیم و إلّا که ما قانون ملازمه را در مقدمة الواجب قبول نداریم و در مقدمة الحرام هم همین طور. در مقدمة المستحب هم قبول نداریم و در جای خودش بحث شده است. اما بنابر قانون ملازمه می‌خواهیم بحث کنیم.

اقسام مقدمة الحرام ببر طبق قانون ملازمه

بنابر قانون ملازمه دو حالت برای مقدمة الحرام وجود دارد: 1. مقدمة الحرام علت تامه است. علت تامه برای وقوع حرام است. اگر مقدمه‌ای علت تامه وقوع آن حرا باشد، اینجا از نظر قانون ملازمه حرمت غیری مقدمة الحرام ثابت می‌شود. یعنی مقدمة الحرام هم حرام است. یعنی بین مبغوضیت شئ و بین مبغوضیت علت تامه آن ملازمه است. چون شارع اگر از یک حرامی ‌بدش بیاید بنابر قانون ملازمه از علت تامه آن هم بدش می آید و ملازمه است بین مبغوضیت شئ و مبغوضیت علت تامه آن. مثالی که بتوانیم بزنیم مثل احراق و سوزانده شدن است یا مثل رها کردن تیر و کشته شدن زید است. این رها کردن تیر، وقتی تیر از اسلحه رها شد می‌شود علت تامه برای کشته شدن زید. الان بین این رها شدن تیر و بین آن کشته شدن یک ملازمه وجود دارد و فرض بگیریم این رها شدن علت تامه باشد؛ در این صورت مبغوض بودن کشته شدن زید ملازم با با مبغوض رها شدن تیر است. این در بحث علت تامه.

2. قسم دوم این است که مقدمة الحرام علت تامه نباشد؛ مثل کاشتن درخت انگور که مقدمه برای شرب خمر است. بعد چیدن انگور از درخت، حمل و نقل این به کارخانه شراب؛ مقدمات فراوانی وجود دارد تا شراب محقق شود. اینها هیچ کدام علت تامه نیست. ما فرض کنیم که همین طور هم هست که این مقدمات هیچ کدام علت تامه نیست بلکه همه اینها اجزاء یک علت تامه است برای تحق حرام. یعنی اینها همه با هم که جمع می‌شود حرام محقق می‌شود. این اجزاء دو حالت دارند. می‌خواهم خیلی واضح تقسیم بندی کنم. چون در بعضی از کتابها خیلی قلمبه سلمبه گفتند. مثل بحوث آقای صدر که آقای هاشمی یک مقدار کلامش قلمبه سلمبه است و سخت است. و من این را به زبان ساده دارم می‌گویم. این اجزائی که با همدیگر تحقق حرام را موجب می‌شود، این اجزاء یا عرضیه است یا طولیه. دنبال مثال هم نگردیم. طولیه مثل کاشتن درخت انگور و حمل و نقل انگور تا برسد به شرب خمر. اما گاهی باید در عرض هم چند مقدمه محقق شود تا آن حرام محقق شود. پس آن اجزاء یا اجزاء طولیه است یا اجزاء عرضیه. اگر اجزاء طولیه باشد، آن مقدمه متصف می‌شود به حرمت غیریه بنابر قانون ملازمه که آخرین جزء باشد؛ یعنی مقدمة الحرام آن آخرین جزء است که متصف به حرمت غیریه می‌شود. آن آخرین جزء مثل اینکه نعوذ بالله طرف این لیوان شراب را می آورد و در دهانش می‌ریزد. اما اگر عرضیه باشد یا باید بگوییم مجموع این مقدمات متصف می‌شود به حرمت غیریه یا باید بگوییم أحدها لا علی التعیین متصف به حرمت غیریه می‌شود. یکی از این مقدمات عرضیه لا علی التعیین متصف به حرمت غیریه می‌شود. بنابر قانون ملازمه باید بگوییم مجموع این مقدمات متصف به حرمت غیریه می‌شود. پس فرق است بین علت تامه و غیر علت تامه. در آنجایی که علت تامه نیست هم دو جور است: یا اجزاء آن طولیه است یا عرضیه است. ما گفتیم بنابر قانون ملازمه اگر اجزاء عرضیه باشد یا باید بگوییم مجموعش متصف به حرمت غیریه است یا باید بگوییم لا علی التعیین أحدها متصف به حرمت غیریه است. این خلاصه آن چیزی است که در مقدمة الحرام می‌خوانیم.

نکته: بعضی از مقدمات حرام اصلاً حرمت نفسیه دارد که آن از محل بحث ما خارج است. مثلاً شارع گفته کسی که انگور را به قصد شراب درست کردن بکارد و خرید و فروش کند و به هر نحوی که منجر به شرب خمر شود، خدا همه این افراد را لعنت کرده است. افرادی که از ابتدا با نیت شراب درست کردن عمل می‌کنند تا انگور تبدیل به شراب شود که در روایات مفصل داریم. اینها حرمت نفسی می‌شوند و اصلاً از محل بحث ما خارج است. إنشاء الله تطبیق این بحث را بر شبیه سازی فردا بیان می‌کنیم. و صلّی الله علی محمد و آله الطاهرین.