موضوع: فقه پزشکی/ شبیه سازی/ ادله علما بر حرمت شبیه سازی

بحث ما در رابطه با دلیل هفتم حرمت شبیه سازی بود که عرض کردیم کرامت انسان است

در رابطه با کرامت انسانی ادله‌ای را بیان کردیم. ادامه آن ادله را بیان می‌کنیم که یک مقدار تکمیل بشود. روایاتی را بیان می‌کنیم در رابطه با اینکه کرامت انسانی باید حفظ شود.

روایات در مورد وجوب حفظ کرامت انسان

روایت اول: أحمد بن محمد عن إبن أبی نجران و محمد بن سنان جمیعاً عن أبی عبدالله بن سنان عن أبی عبدالله فی رجلٍ قطع رأس المیت قال علیه الدیة و لأنّ حرمته میّتاً کحرمته و هو حیٌّ[1] . حرمت میت مثل حرمت شخص زنده است؛ یعنی باید کرامت او حفظ شود. کرامت انسانی اقتضا می‌کند که این دیه را داشته دباشد.

روایت دوم: عن علی بن محمد و محمد بن الحسن عن سهل بن زیاد عن محمد بن سلیمان عن هارون بن الجهم عن محمد بن مسلم عن أبی جعفر: إنّ الله حرّم من المؤمنین أمواتاً ما حرّم منهم أحیاءً[2] ؛ خداوند متعال در رابطه با زنده هر چه را تحریم کرده در رابطه با مرده هم تحریم کرده است.

روایت سوم: علی بن ابراهیم عن أبیه عن إبن أبی عمیر عن جمیل عن غیر واحدٍ مِن أصحابنا عن أبی عبدالله قال: قطع رأس المیّت أشدّ من قطع رأس الحیّ؛ قطع کردن سر میت گناهش شدیدتر از قطع کردن سر انسان زنده است؛ یعنی قبح آن شدیدتر است. ما آن احترام و کرامت انسانی را فعلاً مدّ نظر داریم.

یک بحث دیگری هم هست که به سراغ روایاتش بروید آنهایی که اهل دقت و تحقیق هستید و آن مُثله کردن است. مثله کردن در قانون اسلام ممنوع است چه زنده و چه مرده. بنابراین کرامت انسانی در آیین اسلام در آن شکی نیست. لذا مثله کردن و قطع کردن سر میت حرام است و در اسلام ممنوع است؛ چون انسان کرامت ذاتی دارد. کرامت به ایمان و تقوا هم هست ولی این موارد کرامت‌های عارضی هستند که حالا اصل کرامت‌ هم همین‌ها هستند. اما انسان کرامت ذاتی هم دارد؛ یعنی انسان بما هو انسان کرامت دارد و احترام دارد و این یک اصل است. چه بسا از این اصل فروعات فقهی را ما می‌توانیم در بیاوریم منتها باید فنّی بحث کنیم. اینکه مسامحه‌ای بحث کنیم و گتره‌ای بحث کنیم مثل بعضی‌ها نه، باید فنی بحث کنیم.

کرامت انسانی از نظر حقوقی

از نظر حقوقی هم یک نکته بگویم؛ سازمان بهداشت جهانی هم در این زمینه ورود پیدا کرده است و یک بیانیه‌ای دارد به این مضمون که طبق گفته سازمان جهانی بهداشت استفاده از شبیه سازی مولّد برای ایجاد انسان از نظر اخلاقی پذیرفتنی نیست؛ زیرا نوعی تجاوز به اصول اساسی است. این اصول شامل کرامت انسانی است؛ یعنی کرامت انسانی هم در سازمان بهداشت جهانی مطرح است. اعلامیه جهانی یونسکو هم در مورد ژنون انسانی و حقوق بشر دارد که اعمالی که مغایر با کرامت انسان است نظیر شبیه سازی مولّد حرام است.

بحث کبروی

بحث کبروی این است که حفظ حرمت انسانی واجب است؟ جواب می‌دهیم بله انسان کرامت ذاتی دارد و مواردی که مخالفت با کرامت ذاتی انسان دارد نباید انجام شود. ما هم آیات را گفتیم و هم روایات را گفتیم و سیره عقلائیه را هم اضافه کنیم. سیره عقلائیه این است که کرامت انسانی را باید حفظ کرد. لذا برده داری ممنوع است بر طبق سیره عقلائیه و استعمار ممنوع است چون مخالف با سیره عقلائیه است؛ سیره عقلائیه‌ای که امضای شارع را دارد. چه بسا به سیره متشرعیه هم بشود توجه کرد. متشرعین و اهل دین و ایمان نمی‌گذارند کرامت انسان مخدوش شود. کرامت انسان یک اصل است.

نکته: گاهی هست که کرامت انسان مخدوش نمی‌شود بلکه یک نکته اخلاقی نقض می‌شود. نقض هر نکته اخلاقی هم این نیست که نقض کرامت باشد. مواردی که انسان قطعاً بفهمد این مخالف با کرامت انسانی است مثل برده داری و مثل استعمار. ما به چهار دلیل می‌توانیم تمسک کنیم که برای لزوم حفظ کرامت انسانی. این بحث کبروی بود.

بحث صغروی

اما بحث صغروی این است که آیا شبیه سازی محالف با کرامت انسان است؟ این محل بحث است. به نظر ما اینجا چند اشکال وجود دارد.

مقدمه: آن کسانی که می‌گویند شبیه سازی مخالف با کرامت انسانی است به چه دلیل می‌گویند مخالف با کرامت است. سه وجه را من یادداشت کردم:

الف) بی هویتی انسان از نظر شناسنامه شخصیتی؛ شبیه سازی مخالف با کرامت انسانی است ممکن است این دلیل باشد که گفته شود پدرش معلوم نیست. برادر، خواهر، عمه، خاله و... در برخی موارد مشخص نیست. البته بشر خالق نیست و فقط در برخی موارد با امکاناتی که خداوند در اختیارش قرار داده یک چیزی را به وجود آورده که شبیه انسان است اما هویت شخصی ندارد. ممکن است گفته شود که این مخالف با کرامت انسانی است. انسان باید بالأخره یک شخصیت و هویتی داشته باشد.

ب) استفاده ابزار گونه از انسان؛ اگر ما تسلیم مطلق علم بشر شویم و علم بشر تا هرجایی که برود ما هم به دنبالش برویم مثل شبیه سازی، این موجب استفاده ابزارگونه از انسان می‌شود. انسان به عنوان برده داری نوین با او تعامل می‌شود. چون یک انسانی می‌شود بدل یک شخص دیگر و هزاران بلا سرِ او می‌آید برده شخص دیگر می‌شود و به عنوان کالا در جامعه شناخته می‌شود.

ج) مقایسه بین فرد شبیه سازی شده با فردی که از راه تولید مثل زناشویی و طبیعی و با عملیات جنسی به وجود آمده است. مقایسه می‌کنیم و می‌بینیم فرد شبیه سازی شده احترام کمتری دارد. یعنی اگر این دو نفر را یک جا بگذارند می‌گویند این انسان حقیقی است و تولید مثلی است و این یکی دیگر که شبیه سازی شده می‌گویند مثلاً شهروند درجه دو است. حالا اگر یک نسلی هم بعداً بیاید که واویلا؛ می‌گویند این شبیه سازی نسل بعد است. یعنی می‌گویند آن اولی‌اش چه بود که این دومی باشد. پس بنابراین احترام کمتری دارد. پس بنابراین این چند وجهی که من گفتم برای این بود که ببینیم آیا شبیه سازی با کرامت انسانی مخالف است یا نه؟