موضوع: فقه پزشکی/ شبیه سازی/ ادله علما بر حرمت شبیه سازی

بحث ما در رابطه با دلیل هفتم حرمت شبیه سازی بود که عرض کردیم کرامت انسان است.

گفته می‌شود که شبیه سازی اختلال در کرامت انسانی دارد(صغرا). و اختلال در کرامت انسانی جایز نیست (کبرا). پس شبیه سازی جایز نیست (نتیجه).

ابتدا باید در رابطه با کرامت انسانی مطالبی را بیان کرد. آیه شریفه قرآن می‌فرماید: و لقد کرمنا بنی آدم....تفضیلاً؛

در رابطه با این آیه باید گفت که کرامت انسانی بر دوقسم است: 1. کرامت ذاتی: کرامت ذاتی انسان مثلاً به عقل اوست. انسان ذو عقل است و خداوند به انسان کرامت داده است ذاتاً؛ ذات انسان باید گرامی داشته شود بخاطر عقلش.

2. کرامت ارزشی: تقوای انسان به انسان کرامت ارزشی می‌دهد. در این رابطه آیه (يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ)[1] ؛ این إنّ أکرمکم عندالله أتقاکم، این به انسان کرامت ارزشی می‌دهد. باید کسی را که تقوا دارد او را گرامی داشت. در رابطه با این آیه روایات مختلفی آمده است. از ابن عباس در مورد این آیه آمده که هیچ جنبنده‌ای با دست غذا نمی‌خورد مگر انسان که یأکل بالأصابع. تعبیر ابن عباس این است. این را از جمله مصادیق لقد کرّمنا قرار داده است. یعنی یکی از مسائلی که موجب تکریم انسان شده نحوه غذا خوردن اوست. از مواردی که موجب کرامت انسان است عقل است، نطق است. انسان نطق ذاتی دارد نه تقلیدی. علم است، حکمت است و تسلیط بر موجودات دیگر و بر زمین و آسمان و تسخیر حیوانات؛ بخاطر این موارد انسان کرامت دارد و باید تکریم شود.

نکته دیگر اینکه برخی از علمای اهل سنت گفته‌اند که انسان ذاتاً طاهر است أحیاءً و أمواتاً. چه حیّ و چه میّت. بعد گفته می‌شود: إنّما المشرکون نجس چه طور؟ این ها می گویند که مراد از نجاست، نجاست معنویه است نه نجاست بدن. این جهت را ذیل آیه و لقد کرّمنا بنی آدم آوردند. یعنی چون آیه می فرماید: لقد کرمنا.... گفته اند: نجاست ذاتی انسان مخالف با کرامت است. انسانی که ذاتاً نجس باشد این مخالف با کرامت انسان است و آیه شریفه می‌گوید: (يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ)[2] ؛ یعنی از این لقد کرّمنا بنی آدم استفاده شده طهارت انسان بما هو هو؛ مشرک یا کافر هم باشد ذات انسان طاهر است. اسلام عارض بر انسان می‌شود. می‌گویند ذات انسان بدون هیچ عرضی بدنش طاهر است. یا مثلاً گفته‌اند که استعمار انسان جایز نیست. چون در آیه شریفه فرموده: (يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ)[3] ؛ حضرت امیر7 هم می‌فرماید: ولا تکن عبد غیرک و قد جعلک الله حرّاً؛ عبد دیگران نباش؛ به تحقیق که خداوند تو را آزاد آفریده است. آزادگی و حرّیت را از این آیه استفاده کردند. در رابطه با همین کرامت هم یک عبارتی در دعا هست؛ واجعل نفسی اوّل کریمة تنتزعها کرائمی؛ خداوندا اگر خواستی اعضای مرا بگیری ، نفس مرا بگیری، روح مرا بگیری، اول کریمه‌ای که از من می‌گیری روح من باشد و نفس من باشد و اعضای من نباشد. چون در این دعا به عضو عضو انسان هم کریم اطلاق شده است. در اینجا به انسان کریمه اطلاق می‌شود. یا اینکه در حدیث آمده: خیر الناس مؤمنٌ بین کریمین؛ بهترین مردم آن است که بین دو کریم است. یعنی بین دو پدر و مادر مؤمن است. ابلیس هم وقتی می‌خواست به خدا اعتراض کند که چرا آدم را بر من تفضیل دادی در آیه قرآن این طور می‌گوید: (قَالَ أَرَأَيْتَكَ هَذَا الَّذِي كَرَّمْتَ عَلَيَّ لَئِنْ أَخَّرْتَنِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ لَأَحْتَنِكَنَّ ذُرِّيَّتَهُ إِلَّا قَلِيلًا)[4] ؛ خدایا این آدم چه کرامتی داشت که او را بر من تفضیل دادی. پس بنابراین انسان موجود کریمی است و با کرامت باید با آن رفتار کرد. یک نکته‌ای هم آنهایی که اهل تحقیقند من در آیه شریفه قرآن عرض کنم تا برسیم به استدلال به آیه شریفه قرآن. آیه شریفه می‌فرماید: (وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا)[5] ؛ اول آیه گفت لقد کرّمنا بنی آدم. آخر آیه می‌گوید: وفضّلناهم؛ یعنی انسان را برتری دادیم بر بیشتر کسانی که که ما خلق کردیم.آن وقت اینجا معرکه آراء شده است. چرا آیه فرمود بر بیشتر مخلوقات برتری داده است بلکه باید می‌فرمود: علی کلّ من خلقنا؛ به زعم ما باید این طور می‌فرمود. یعنی انسانی که به او کرامت دادیم و او را بر موجودات برتری دادیم. طبق این آیه مثلاً یعنی یک موجوداتی هستند که بر انسان فضیلت دارند. ما بررسی کنیم ببینیم چه موجوداتی ممکن است بر ما برتری داشته باشند. گفتند موجودات را که ما تقسیم می‌کنیم انسان است و حیوان است (به غیر از انسان)، جمادات است و جنّ است و ملک است. اینکه بعید است که حیوانات یا جمادات بر انسان برتری داشته باشند. پس فقط ملائکه هستند که برتری دارند. آن وقت بعضی‌ها گفتند این «کثیرٍ» که در آیه قرآن آمده یعنی انسان بر همه موجودات تفضیل دارد إلّا ملائکة الله.

سید مرتضی در این رابطه می‌فرماید: ألا کثیرٍ ممن خلقنا تفضیلاً معنایش این است که إنّا فضّلناهم علی من خلقنا و هم کثیرٌ؛ یعنی غیر از انسان کثیر است. ایشان می‌خواهد بگوید «مِن» در ممّن که در آیه آمده مِن تبعیضیه نیست. آیه نمی‌خواهد بگوید که انسان بر بیشتر موجودات برتری دارد، بلکه می‌خواهد بگوید انسان بر همه موجودات برتری داده شده که موجودات کثیر هستند. و می‌گوید این یک تعبیر عرفی است[6] .

مطلبی که در این آیه قرآن هست لقد کرّمنا است. کرّمنا یعنی ما به انسان کرامت بخشیدیم. این کرامت یعنی گرامی داشتن. هر چیزی که مخالف با کرامت انسانی است گفته می‌شود که از این آیه بر می‌آید که جایز نیست. شما حرّیت را از انسان بگیرید این با کرامت انسان سازگاری ندارد. و همین طور موارد بسیاری که در این زمینه مثال زده می‌شود؛ مِن جمله همین استنساخ بشری که همین شبیه سازی است. گفته می‌شود که این شبیه سازی مخالف با کرامت انسانی است. شما یک موجودی را از یک سلولی به وجود بیاوری که پدرش معلوم نیست؛ گاهی پدر و مادرش معلوم نیست، برادرش مشخص نیست، خواهرش مشخص نیست و موارد بسیاری که در شبیه سازی است. شبیه سازی به جایی خواهد رسید که انسان به عنوان ابزار می‌شود. بدل سازی اتفاق می‌افتد. انسانی را شبیه دیگری قرار می‌دهند و موارد متعددی از جنایات، تخلّفات و نقض حقوق بشر توسط همین شبیه سازی رخ می‌دهد و این‌ها با کرامت انسانی سازگاری ندارد. بنابراین شبیه سازی حرام است.