موضوع: تفسیر موضوعی/سخن چینی و اصلاح ذات البین /تفسیر ایه 6 سوره حجرات

سومین آیه از آیات تفسیر موضوعی سخن چینی ، آیه 6 سوره حجرات است :

﴿يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنْ جاءَكُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصيبُوا قَوْماً بِجَهالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلى‌ ما فَعَلْتُمْ نادِمينَ﴾

[ای اهل ایمان ، هرگاه فاسق خبری برای شما آورد درباره خبر تحقیق کنید تا مبادا به گروهی از روی نادانی آسیب برسانید و بعد از آن پشیمان شوید.]

نکته اول : این آیه شریفه در علم اصول مورد استفاده قرار گرفته است. به صورت خلاصه استدلال به این آیه شریفه بیان میشود.

در استشهاد به این آیه بر حجیت خبر واحد اختلاف است. کسانی که قبول کرده اند استدلال را ، می گویند اگر فاسق خبر آورد حتما تبین کنید. این یعنی اگر فاسق خبر نیاورد و ثقه خبر آورد ، تبین لازم نیست و حجت دارید برای عمل کردن و در حدیث ثقه هم همین حکم جاری است.

اشکالاتی بیان شده است که به دو مورد اشاره میکنیم :

1 – این جمله ، وصفیه است نه شرطیه. فسق محل استشهاد است. و ثابت شده در جای خودش که جمله وصفیه مفهوم ندارد یا حجت نیست.

جواب : جمله وصفیه اگر مشتمل بر وصف احترازی باشد ، مفهوم دارد و حجت است. مثل «فی الغنم السائمه زکاه» که همه فقها بر اساس این وصف سائمه ، از مفهوم آن استفاده کرده اند و در غنم غیر سائمه زکات را واجب ندانسته اند و اگر از وصف احترازی مفهوم گیری نشود ، دچار لغویت میشویم. آیه مورد نظر ما هم وصف فسق ، احترازی است.

2 – علت وجوب تبین ، مطلبی است که در ذیل آیه آمده است که برای جلوگیری از «ندامت» ، تبین کنید. خب در خبر واحد هم گاهی اوقات ندامت به وجود می آورد.

جواب : تعلیل را باید دقت کرد ، قید جهالت هم جزء تعلیل است. آنچه که مورد مذمت است ، ندامت بر اثر جهالت در تمسک به خبر است. در واقع روش کسب خبر دچار اشکال است که منتهی به جهل است. اما اگر خبر ظنی عادل و ثقه باشد ، قید جهالت منتفی است. روش جاهلانه مورد نهی است ، روش علمی مثل خبر ثقه ، مورد نهی نیست.

نکته دوم : شان نزول آیه شریفه : اختلافاتی وجود دارد. فاسق چه کسی بوده؟[1]

آن نبأ و خبر چه بوده؟

قول اول : مقصود از فاسق ولید بن عقبه است که پیامبر صلی الله علیه و اله او را برای دریافت زکات از بنی المصطلق اعزام فرمود. این قبیله بنی المصطلق مسلمان شده بودند و دلبسته پیامبر صلی الله علیه و اله بودند. وقتی خبردار می شوند که نماینده رسول الله صلی الله علیه واله آمده است برای دریافت زکات ، خوشحال و شاد می شوند. ولید با دیدن آن ها دچار توهمات می شود و به یاد اختلافات شخصی خودش با بنی المصطلق می افتد و توهم میکند که بنی المصطلق قصد جان او را کرده اند و لذا فرار میکند به جهت توهمات خودش. خدمت رسول الله صلی الله علیه و اله رسید و گفت بنی المصطلق به شما اعتقاد ندارند و زکات را تحویل ندادند.

بعضی از مفسرین معتقد هستند که پیامبر صلی الله علیه و اله لشکر را آماده حرکت کرد.

استاد معتقد هستند که این نظریه با مبانی سازگار نیست چرا که اولا چهره عصبی از پیامبر صلی الله علیه و اله معرفی می کند. به علاوه که می توانستند کسی دیگر را بفرستند.

قول دوم : خود پیامبر چنین تصمیم نگرفتند ، بلکه عده ای از اصحاب پیشنهاد حمله و لشکر کشی دادند.

علی ای حال فاسق ولید است و خبر مذکور ، خبر ممانعت از پرداخت زکات است.