موضوع: تفسیر موضوعی/تکبر /مباحث روایی در مساله کبر

تکمیل روایت امیرالمومنین علیه السلام

کلام در ملحقات تکبر بود.

بیان شد انسان برای حل و رفع رذیله تکبر لازم است به ضعف های خودش نگاه کند.

کلام در فرمایش مولانا امیرالمومنین علیه السلام بود :

مِسْكِينٌ‌ ابْنُ‌ آدَمَ مَكْتُومُ الْأَجَلِ مَكْنُونُ‌ الْعِلَلِ مَحْفُوظُ الْعَمَلِ تُؤْلِمُهُ الْبَقَّةُ وَ تَقْتُلُهُ الشَّرْقَةُ وَ تُنْتِنُهُ‌ الْعَرْقَة[1]

فرمود بیچاره آدمی که از اجل خودش خبر ندارد. علت بیماری هایش ناشناخته است. اعمال نزد خدا باقی است. تا اینجا را در جلسه گذشته بیان کرده بودیم.

در ادامه : تُؤْلِمُهُ الْبَقَّةُ پشه موجب آزار انسان است. در موارد ضعف همین مورد را بیان کردیم.

تَقْتُلُهُ الشَّرْقَةُ گیر کردن یک لقمه در گلو موجب فوت می شود. لیوان آب یا حبه قند یا چیز دیگری.

تُنْتِنُهُ‌ الْعَرْقَة عرق بدن ولو به مقدار کم ، موجب بد بویی می شود. دیگران از او فاصله می گیرند.

اما چند نکته در ادامه ملحقات :

نکته اول :

تعریف و مفهوم تکبر : روح تکبر رجوع به یک نکته دارد که از علمای اخلاق اینگونه نقل شده : انسان خودش را برتر از دیگران ببیند و حس خوب پیدا کند. این می شود تکبر. چه در مادیات مثل منزل و وسیله نقلیه و چه در غیر مادیات مثل عبادت و کیفیت و کمیت اعمال عبادی. خداوند متعال از این حالت برای مومن رضایت ندارد.

لذا تکبر سه رکن دارد :

اول : خود را دارای جایگاه ببینیم و مقام قائل باشیم. اگر غیر این باشد ، نفس انسان دیگر دچار غفلت نمی شود.

دوم : برای دیگری هم مقام قائل باشد.

سوم : مقام و جایگاه خود را بالاتر از جایگاه دیگری بداند.

لذا تکبر با عُجب تفاوت دارد. کبر و عجب یعنی خودبزرگ بینی. اما تکبر یعنی خودبرتر بینی. لذا تکبر بعد از کبر است و به عبارتی کبر مقدمه تکبر است. هر کسی از کبر دور شد ، از تکبر هم دور است.

نکته دوم :

نشانه تکبر :

یکی از مهمترین نشانه های تکبر اینست که اهل توقعات و انتظارات است. بعضی انتظارات طبیعی است. اما خیلی از توقعات ما بیجا است. اکثر بدبختی ما این است که انتظارات نابجا از اظرافیان داشتیم. انتظار نابجا از همسایه از اقوام از همسایه و ... در انتظار نابجا انسان ضعیف می شود. چون اعتیاد و وابستگی ایجاد می شود.

یکی از مصادیق این است که توقع دارد دیگران به او سلام کنند.

دیگر اینکه خوشش نمی آید دیگران جلو تر از او وارد جلسه ای شود.