درس خارج اصول استاد سید محسن حسینی‌فقیه
1402/12/12
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: مباحث الفاظ / وضع / حقیقت شرعیه / اقسام اربعه تعارض عدم نقل و حقیقت
کلام در بحث حقیقت شرعیه بود و مطالبی در این زمینه عرض شد و گفتیم الفاظ عبادات در قبل از اسلام با لغات دیگر بوده مثلاً سریانی بوده بنابر این این الفاظ قبل از اسلام مطرح نبوده که بخواهیم بحث کنیم الفاظ بودند.
برخی از این فرمایش محقق اصفهانی جواب دادند: بین اعراب قبل از اسلام این الفاظ در این معانی استفاده می‌شده و حقیقت لغویه است و اسلام هم همان معنا را قصد کرده است. پس الفاظ قبل از اسلام بین اعراب قبل از اسلام بوده و بعد از اسلام هم همان معنا قصد شده ولی اجزاء و شرایط عوض شده.
اما ما عرض می‌کنیم به نظر حقیقت شرعیه ثابت است صحیح است که اعراب قبل از اسلام این معانی را داشتند و ﴿ما کان صلاتهم عند البیت الا مکاء و تصدیه﴾[1] پس معلوم می‌شود صلاة داشتند اما
اولاً: صلاتی که در آیه به کار رفته به معنای نماز نیست و شاید به معنای دعا باشد و اگر به معنای نماز باشد آیه می‌گوید دست زدن و سوت کشیدن بوده این با نماز کنونی چه سنخیتی دارد و ربطی به صلاة به معنای نماز ندازد. پس این الفاظ توسط اسلام در معانی جدیده به کار رفته است یا به وضع تعیینی استعمالی و یا به وضع تعینی، چون عرض کردیم وضع الفاظ برای معانی بر دو قسم است یا تعیینی است و یا تعینی است و وضع تعیینی هم دو صورت است تصریحی و استعمالی مثل جئنی بولدی محمد و تا الان لفظی برای او وضع نشده است. و یا وضع تعینی که اول با قرینه اینقدر استعمال شود که کم کم به گونه‌ای باشد که در معنای جدید نیاز به قرینه نداشته باشد. علی الظاهر و الله العالم در اسلام وضع تعیینی استعمالی یا وضع تعینی صورت گرفته است، مثل صلوا کما رأیتمونی اصلی و صلاة در معنای جدیدی به کار رفته که با فعلشان این عمل را بیان کردند و گاهی وضع تعیینی استعمالی گاهی با قول و گاهی با قول به ضمیمه فعل است و یا وضع تعینی است که اول حضرت با قرینه صلاة را در معنای جدید به کار بردند سپس در معنای جدید حقیقت شده است.
اگر ما معنای شرعی را قبول کردیم که در اسلام انجام شده، اگر در روایتی آمد که پیامبر فرمودند: اذا رأیتم الهلال فصلوا چه کنیم چون معنای لغوی بوده است آیا اینجا معنای لغوی اراده شده یا معنای شرعی اراده شده؟
عرض ما این است که در اینجا چهار صورت وجود دارد
صورت اول
تاریخ استعمال و نقل (از معنای لغوی به شرعی) معلوم است هم میدانیم حضرت این کلام را کی فرمودند و میدانیم صلاة را چه زمانی برای معنای جدید وضع کردند مثلاً میدانیم حضرت سال 5 هجرت صلاة را برای معنای جدید وضع کرده، اگر استعمال قبل از وضع است بر معنای لغوی حمل می‌شود و الا بر معنای استعمالی حمل می‌شود.
صورت دوم
تاریخ هر دو مجهول است تاریخ استعمال جمله و حقیقت شرعیه شدن و نقل مجهول است، کلام در اینجا مجمل خواهد شد چون دو استصحاب متعارض در قضیه وجود دارد، استصحاب عدم نقل تا زمان استعمال، زمانی در لسان حضرت استعمال شده و شک می‌کنیم نقل قبل از استعمال بوده است یا نه و میگوییم إن شاء الله نقل نشده و این استصحاب عدم نقل است در نقطه مقابل استصحاب دیگری هم هست، استصحاب عدم استعمال تا زمان نقل این دو استصحاب تعارضا و تساقطا به احتیاط رجوع می‌کنیم چون علم اجمالی داریم یا دعا واجب شده و یا نماز و فصلوا دال بر یکی از دعا و نماز است و استصحاب هم تساقط کرد و باید هر دو را انجام داد. اذا کان اللفظ مجملا و دار الامر بین المتباینین فعلیکم بالاحتیاط چون اشتغال یقینی یستدعی فراغ الیقینی را چون تاریخ نقل و استعمال مجهول است.
صورت سوم
استعمال معلوم و نقل مجهول استصحاب در معلوم جاری نمی‌شود و اصل عدم نقل تا زمان استعمال جاری می‌شود، و حمل بر معنای لغوی می‌شود، حال که تا زمان استعمال نقل نشده کما کان در معنای لغوی است البته برخی اصل مثبت دانستند ولی اصل مثبت در اصول لفظی حجت است و اصل عدم نقل هم اگر لفظی باشد اصل مثبت در آن حجت است.
