درس خارج فقه استاد سید محسن حسینی‌فقیه

موضوع: فقه خانواده / نفقه / تقدیم نفقه نفس بر نفقه زوجه و اقارب

نفقه نفس بر زوجه و نفقه زوجه بر اقارب مقدم است یا خیر؟

برخی فرمودند بله نفقه نفس بلاخلاف بر زوجه مقدم است و تعبیر صاحب جواهر را در جلد 31 صفحه 365 بیان داشتیم و برخی مثل صاحب نهایة المرام تقدیم نفقه زوجه بر اقارب را موضع وفاق دانستند. مرحوم صاحب حدائق قائل به توقف شدند و متمایل شدند که نفقه زوجه بر اقارب مقدم نیست چون اخبار در عرض واحد هستند و دلیلی بر تقدیم موردی بر مورد دیگر نیست و به نظر ما همه دال بر وجوب دارد و ترجیح برخی بر بعض نیاز به نصوص داریم. و المسألة لاتخلوا من الاشکال لان الخروج عما ظاهرهم الاتفاق علیه مشکل و متابعتهم من غیر دلیل اشکل. متابعت بدون دلیل از علماء اشکل است و دشوار است و از طرفی اتفاق دارند و ما در این مسأله توقف می‌کنیم.

روایات مسأله را بررسی کنیم و کلام در روایت دوم است.

3- سَهْلُ بْنُ زِیادٍ عَنْ عَلِی بْنِ الْحَکمِ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ مَنْ یلْزَمُ الرَّجُلَ مِنْ قَرَابَتِهِ مِمَّنْ ینْفِقُ عَلَیهِ قَالَ الْوَالِدَانِ وَ الْوَلَدُ وَ الزَّوْجَةُ.[1]

وارث صغیر هم مرحوم صدوق اضافه کردند که ما در این بحث نیستیم و در سال آینده نفقه برادر و برادر زاده را مورد بحث قرار می‌دهیم.

مرحوم وافی: یعنی به بعد کلام راوی است و شاید کلام خود صدوق باشد. و اگر صغیر باشد مخصوص برادر و برادر زاده نیست و شامل خواهر و خواهر زاده هم می‌شود.

دلالت روایت: حداکثر حضرت در مقام موارد هستند و والدان و ولد بر زوجه مقدم هستند و نمی‌توان بگوییم زوجه بر والدان و اقارب مقدم است.

8- عَلِی بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیرٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ قَالَ لا یجْبَرُ الرَّجُلُ إِلَّا عَلَی نَفَقَةِ الْأَبَوَینِ وَ الْوَلَدِ قَالَ ابْنُ أَبِی عُمَیرٍ قُلْتُ لِجَمِیلٍ وَ الْمَرْأَةُ قَالَ قَدْ رُوِی عَنْ عَنْبَسَةَ- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا کسَاهَا مَا یوَارِی عورت‌ها وَ یطْعِمُهَا مَا یقِیمُ صلب‌ها أَقَامَتْ مَعَهُ وَ إِلَّا طَلَّقَهَا.[2]

در نفقه آخت در روایت نیامده و بنده عرض می‌کنم نفقه ابوین و ولد واجب است و نفقه زوجه هم واجب است و تقدم و تأخر فهمیده نمی‌شود اگر هم بخواهد یکی مقدم باشد اقارب بر زوجه است.

در این روایت حضرت گویا فرمودند یا نگه دارد خانم را و یا طلاقش دهد و نفقه او در صورت نگهداری بر وی واجب است.

صاحب حدائق: همه روایات ظهور در وجوب دارد و ترجیح برخی بر دیگری استفاده نمی‌شود و نیازمند دلیل است و مسأله مشکل است و در این مسأله توقف کردند.

انوار الفقاهه آیت الله مکارم:

ولکنّ الدلیل العقلی قائم علی تقدیم النفس، فلا کلام فیه.[3]

تقدیم نفس دلیل عقلی قائم شده است. و بنده عرض می‌کنم چه دلیل عقلی وجود دارد که نفس بر زوجه مقدم باشد.

اگر یک قرص تصحیح مزاج است و زوجه یا زوج باید مصرف کنند کدام بر دیگری مقدم است؟ دلیل عقلی بر مسأله چیست؟ آیا خلاف عدم است زوجه بر خود مقدم شود و یا ظلم است؟

وأمّا الزوجة، فلأنّ النفقة لها- فی الواقع- نوع من المعاوضة، أو شبه المعاوضة، ولذا لا فرق بین الغنیة والفقیرة، ولأنّها لا تستحقّها عند النشوز. ولعلّ قطع الأصحاب بالمسألة من هذه الناحیة، واللَّه العالم.

اما تقدیم زوجه بر غیر چون نفقه زوجه شبه معاوضه است و چون معاوضه صورت گرفته نفقه زوجه باید مقدم شود و به نظر بنده این چه دلیلی بر تقدیم زوجه بر اقارب است؟ معاوضه بودن نفقه زوجه چه دلیلی بر تقدیم نفقه زوجه بر اقارب است؟

اگر بگویید دین است و مقدم است بنده میگویم چه کسی گفته دین بر نفقه اقارب مقدم است؟ و اگر دلیل دین باشد باید یگویید بر نفقه نفس هم مقدم است که لایقول به احد.

ظاهراً فرمایش صاحب حدائق مناسب است و ماییم و کلام اصحاب که دلیلی بر آن داریم. احتیاط به تنصیف است و اگر قابل تنصیف است بنده در مسأله توقف می‌کنم و مسأله مشکل است و باید ببیند فایده کدام برای جامعه مهم‌تر است و حقیر دلیل دیگری در مسأله ندیدم.

آیا فقر زوجه شرط پرداخت نفقه است؟ در جلسه بعد خواهد آمد.