درس خارج اصول استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: ملازمات عقلیّه/ غیر مستقلّات عقلیّه/ مسئله دوّم: مسأله مقدّمه واجب

جوا ب دوّم، جواب منسوب به مرحوم شیخ:

صغریٰ: مبنای اشکال بر شرط متأخّر، متأخریّت شرط است (اگر شرط، ذات متأخّر باشد‌، تأخّر شرط از مشروط لازم می‌آید که محال است. با همان بیانی که در اشکال ذکر شد. مثلاً اگر شرط در عقد فضولی، اجازه باشد، اشکال وارد است بخاطر متأخّر بودن شرط).

کبریٰ: متأخریّت شرط، منتفی است (متأخّر با وصف تأخّر، شرط است. پس شرط، متأخّر از مشروط نیست بلکه در موطن خود است. مثلاً شرط در عقد فضولی، اجازه‌ی متأخّر با وصف تأخّر است).

نتیجه: مبنای اشکال بر شرط متأخّر، منتفی است. بنابراین، قائلین به شرط متأخّر، قائل به شرطیّت متأخّر هستند نه متأخریّت شرط. به بیان دیگر، شرط، متأخّر نیست بلکه متأخّر، شرط است.

اشکال بر جواب از طرف محقّق خوئی:

صغریٰ: شرطیّت شیئ متأخّر با وصف تأخّر، لازمه‌اش وجود معلول قبل از وجود علّت تامّه آن است (از طرفی شرط از اجزاء علّت تامّه است و فرض این است که شیئ متأخّر با وصف تأخّر، شرط است. از طرفی دیگر شیئ متأخّر با وصف تأخّر، در زمان وجود معلول و ذی المقدّمة متقدّم، معدوم است. بنابراین، اگر شیئ متأخّر با وصف تأخّر، شرط باشد، معنایش این است که معلول قبل از وجود علّت تامّه آن، موجود شده است).

کبریٰ: و اللّازم باطل (بالضرورة).

نتیجه: فالملزوم مثله.

(به بیان دیگر، شرط با تأخّر مثل تقدّم، قابل جمع نیست).