درس خارج فقه استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: کتاب الطهارة/نجاسات/خون حیوان دارای نفس سائله/ رجوع به آیات

نکته اوّل:

دم مسفوح منحصراً منطبق بر خون بیرون ریخته‌ شده‌ی از حیوان دارای نفس سائله است. چون به خونی که از حیوان فاقد نفس سائله بیرون می‌آید، اطلاق دم مسفوح نمی‌شود. ولی در اینکه مراد از حیوان دارای نفس سائله کدام نوع از آن است، دو نظر وجود دارد.

الف: مراد، حیوان دارای نفس سائله مأکول است. چون در زمان صدور آیه، اکل خون حیوان دارای نفس سائله مأکول، متعارف و معمول بوده است (کتاب الطهارة از حضرت امام ج۳ ص۲۰۵ و آیات الاحکام، قبسات من تراث الامام الخمینی ص۵۴۹). روایت مرفوعه‌ی واسطی نیز مؤیّد همین نظر است (کافی طبع اسلامیّه ج۶ ص۲۵۳، مکاسب مرحوم شیخ ج۱ ص۲۸).

ب: مراد، حیوان دارای نفس سائله است اعمّ از اینکه مأکول و یا غیر مأکول باشد. (منتهیٰ ج۳ ص۱۹۲، کتاب الطهارة مرحوم شیخ انصاری ج۵ ص۷۴).

توجّه باشد که در حرمت و نجاست، بین این انواع خون عدم القول بالفصل وجود دارد. یعنی خون مسفوح از حیوان دارای نفس سائله مأکول، خونی که از همین حیوان به واسطه‌ی حکّ (خارش) بیرون می‌آید، خون مسفوح از حیوان دارای نفس سائله غیر مأکول، خون باقیمانده در همین حیوان بعد از ذبح، خونی که از همین حیوان به واسطه‌ی حکّ بیرون می‌آید، خون مسفوح از انسان، خونی که از انسان به واسطه‌ی حکّ بیرون می‌آید. بنابراین، اگر چه نفس آیه‌ی مبارکه دلالت بر حرمت و نجاست خونی خاصّ (خونی که در نظر اوّل و یا دوّم بود) می‌کند ولی آیه مبارکه به ضمیمه‌ی عدم القول بالفصل دلالت بر حرمت و نجاست بقیّه انواع خون نیز دارد.

و توجّه باشد که ضمیمه‌ی عدم القول بالفصل به آیه‌ی مبارکه، منافی با حصر در آیه نیست. عبارت مرحوم فاضل جواد در مسالک الافهام ج۴ ص۱۵۲ به این صورت است: و یمکن ان یقال: المحرّم حین النّزول لم یکن الّا هذه فقط کما دلّ علیه قوله: قل لا اجد فی ما اوحی الآیة فصحّ الحصر باعتبار ذلک الوقت او انّ الحصر اضافیّ بالقیاس الی ما حرّمه جماعة من الصّحابة علی انفسهم کما اسلفناه فی قوله تعالی کلوا ممّا رزقکم الله الآیة ای لیس المحرّم ما حرّمتموه بل هذه الاشیاء فتامّل. و در مجمع البیان ج۴ ص۵۸۴ آمده است: انّه سبحانه خصّ هذه الاشیاء بالتّحریم تعظیماً لحرمتها و بیّن تحریم ما عداها فی مواضع اخر امّا بنصّ القرآن و امّا بوحی غیر القران و ..... غرض این است که راه برای ضمیمه‌ی عدم القول بالفصل به آیه‌ی مبارکه وجود دارد.

نکته دوّم:

این آیه‌ مبارکه صلاحیّت تقیید آیاتی دارد که در آنها حرمت به دم مطلق تعلّق گرفته است (اجوبه مسائل مرحوم سیّد بن طاووس ص۱۵۴) اگر چه بعضی از فحول قائل به تقیید نیستند (کتاب الطّهارة امام خمینی ج۳ ص۲۰۵ و زبدة البیان مرحوم مقدّس اردبیلی ص۶۳۶ و مجمع الفائدة ج۱ ص۳۱۴).