درس خارج فقه استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: کتاب الطهارة/نجاسات/خون حیوان دارای نفس سائله

قال المحقّق صاحب العروة: الخامس: الدّم من کلّ ما له نفس سائلة انساناً او غیره، کبیراً او صغیراً، قلیلاً کان الدّم او کثیراً.

مقدّمه اوّل: فتوای صاحب عروه.

خون حیوانی که دارای نفس سائله است، نجس است. اعمّ از اینکه حیوان، انسان و یا غیر انسان باشد، کبیر و یا صغیر باشد و اعمّ از اینکه خون، قلیل و یا کثیر باشد.

مقدّمه دوّم: تبدیل فتویٰ به سؤال.

آیا خون حیوان دارای نفس سائله، نجس است؟

با حفظ این دو مقدّمه، مراحل استنباط حکم خون حیوان دارای نفس سائله عبارت است از:

مرحله‌ی اوّل: موضوع شناسی بدوی.

موضوع در سؤال فوق، خون حیوان دارای نفس سائله است. در این موضوع مرکّب، مفاد خون و حیوان و نفس سائله معلوم است و لذا احتیاج به موضوع شناسی ندارند. (مصباح الفقیه ج۷ ص۹).

مرحله‌ی دوّم: رجوع به آیات.

آیه‌ی اوّل: آیه‌ی انّما حرّم علیکم المیتة و الدّم و لحم الخنزیر و ....... (سوره‌ی بقره، آیه‌ی ۱۷۳).

بحث اوّل: درباره‌ی مفاد آیه.

مفاد اجمالی آیه‌ی مبارکه این است که میته و خون و گوشت خنزیر و ...... حرام است.

بحث دوّم: درباره‌ی کیفیّت استدلال.

از طرفی مفاد آیه‌ی مبارکه این است که شرب خون حرام است. علّت تقدیر شرب، تبادر است. از طرفی دیگر لازمه‌ی حرمت، نجاست است. (تفسیر شریف لاهیجی ج۱ ص۱۴۸). بنابراین، آیه دلالت می‌کند بر اینکه خون مطلقا نجس است.

اقول:

قبلاً گفته شد که اثبات نجاست به واسطه‌ی حرمت،‌اثبات اخصّ به واسطه‌ی اعمّ است و اثبات اخصّ به واسطه‌ی اعمّ، باطل است. بنابراین، آیه دلالت بر نجاست خون نمی‌کند.

دو آیه‌ی زیر نیز مثل آیه‌ای است که ذکر شد.

الف: آیه‌ی حرّمت علیکم المیتة و الدّم ....... (سوره‌ی مائده، آیه ۳).

ب: آیه‌ی انّما حرّم علیکم المیتة و الدّم ....... (سوره‌ی نحل، آیه ۱۱۵).

آیه‌ی دوّم: آیه‌ی قل لا اجد فی ما اوحی الیّ محرّماً علی طاعمٍ یطعمه الّا ان یکون میتة او دماً مسفوحاً او لحم خنزیر فانّه رجس ...... (سوره‌ی انعام، آیه‌ی ۱۴۵).

بحث اوّل: درباره‌ی مفاد آیه.

مفاد اجمالی آیه‌ی مبارکه این است که میته و خونی که از حیوان بیرون ریخته شده و گوشت خنزیر حرام است چون اینها رجس هستند و .....

بحث دوّم: درباره‌ی کیفیّت استدلال.

از طرفی ظاهر آیه‌ این است که ضمیر در «فانّه» به جمیع مذکورات عود می‌کند نه به خصوص لحم خنزیر. پس آیه‌ی مبارکه دلالت بر حرمت و رجس بودن جمیع مذکورات دارد. از طرفی دیگر قبلاً اثبات شد که کلمه‌ی رجس در آیه به معنای نجس است. بنابراین، آیه مبارکه دلالت می‌کند بر اینکه جمیع مذکورات، حرام و نجس است. (مجمع البیان ج۴ ص۵۸۳).

کلمه‌ی مسفوح از سفح گرفته شده و سفح به معنای صبّ و اهراق (ریختن) است. بنابراین، دم مسفوح به معنای خون بیرون ریخته شده از حیوان و خون جاری شده از حیوان است. پس آیه‌ دلالت می‌کند بر اینکه این نوع از خون، حرام و نجس است (ابن درید در جمهرة اللّغة ج۱ ص۵۳۲، جوهری در صحاح ج۱ ص۳۷۵، ابن فارس در معجم ج۳ ص۸۱، ابن سیده در المحکم ج۳ ص۲۰۴، ابن اثیر در نهایة ج۲ ص۳۷۱، ابن منظور در لسان العرب ج۲ ص۴۸۵، فیروزآیادی در القاموس ج۱ ص۳۱۳، زبیدی در تاج العروس ج۴ ص۹۰، طریحی در مجمع البحرین ج۲ ص۳۷۲ و .....).