درس خارج فقه استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: کتاب الطهارة/نجاسات/اجزاء جدا شده از میته/ مرحله دوّم: رجوع به آیات

آیه‌ی دوّم: آیه‌ی ﴿قل لا اجد فی ما اوحی الیّ محرّما علی طاعم یطعمه الّا ان یکون میتة او دما مسفوحاً او لحم خنزیر فانّه رجس او فسقا اهلّ لغیر الله به .......﴾ (سوره‌ی انعام، آیه‌ی ۱۴۵).

بحث اوّل: درباره‌ی مفاد آیه.

مفاد اجمالی آیه‌ی مبارکه این است که میته و خونی که از حیوان بیرون ریخته شده و گوشت خنزیر حرام است. چون اینها رجس هستند و .......

بحث دوّم: درباره‌ی کیفیّت استدلال

از طرفی مراد از میته در آیه‌ی مبارکه موت حتف الانف است بخاطر علّتی که در آیه‌ی سابق گفته شد. از طرفی دیگر بین میته و سایر مصادیق غیر ذبح شرعی عدم القول بالفصل وجود دارد. بنابراین، اگر کلمه رجس در آیه به معنای نجاست و ضمیر در فانّه رجس عائد به جمیع باشد، بواسطه‌ی آیه‌ مبارکه اثبات نجاست میته می‌شود و آیه به کمک عدم القول بالفصل دلالت بر نجاست سایر مصادیق غیر ذبح شرعی می‌کند. ولی اثبات نجاست کلّیه اجزاء این دو و یا بعضی از اجزاء این دو (میته و سایر مصادیق غیر ذبح شرعی) در طول بحث روشن خواهد شد.

اقول:

درباره‌ی کلمه‌ی رجس در آیه مبارکه دو احتمال است.

الف: رجس به معنای قذر است.

کلمه‌ی رجس در نظر اکثر لغویّین به معنای قذر است. قهراً این کلمه در آیه نیز در نظر اکثر به معنای قذر خواهد بود. (خلیل در العین ج۶ ص۵۲، ابن عبّاد در المحیط فی اللّغة ج۷ ص۱۰، جوهری در صحاح ج۳ ص۹۳۳، ابن فارس در معجم مقاییس ج۲ ص۴۹۰، راغب در مفردات ص۳۴۲، زبیدی در تاج العروس ج۸ ص۳۰۳، حمیری در شمس العلوم ج۴ ص۲۴۱۸، ابن اثیر در نهایه ج۲ ص۲۰۰، ابن منظور در لسان العرب ج۶ ص۹۴، فیّومی در المصباح المنیر ج۱ ص۲۱۹، فیروز آبادی در القاموس المحیط ج۲ ص۳۴۵ و ......). اگر رجس در آیه به معنای قذر باشد، قذر اعمّ از نجاست است (طریحیّ در مجمع البحرین ج۴ ص۷۴) و با اثبات اعم، اثبات اخصّ نمی‌شود. بنابراین، آیه مبارکه دلیل بر نجاست میته و نتیجتاً اجزاء میته نخواهد بود.

نظر بعضی از فقهاء هم همین است که رجس به معنای قذر است. مثل صاحب معالم در معالم ج۲ ص۴۷۷، محقّق سبزواری در ذخیره ج۱ ص۱۴۹، محقّق اردبیلی در مجمع الفائدة ج۱ ص۳۰۹، آقا حسین خوانساری در مشارق ج۴ ص۱۶۷، ملّا مهدی نراقی در لوامع الاحکام ص۱۲۵ و ........

قال فی المعالم: انّ ارادة النّجس من الرّجس غیر ثابتة اذ لم یعدّه اهل اللّغة فی معانیه فضلا عن ان یقولوا انّه معناه و قد ذکروا له معانی کثیرة منها القذر و لا یخفی انّه اعمّ من النّجس و باقی المعانی لا دلالة لها علیه ........

ب: رجس به معنای نجس است.

شیخ طوسی در تهذیب ج۱ ص۲۷۸ ادّعای عدم خلاف فرموده در اینکه رجس در آیه‌ی انّما الخمر و المیسر و الانصاب و الازلام رجس (و در امثال این آیه مثل آیه مورد بحث) به معنای نجس است. قال:‌ فالّذی یدلّ علی ذلک (نجاسة الخمر) قوله تعالی انّما الخمر .......... فاطلق علیه اسم الرّجاسة و الرّجس هو النّجس بلا خلاف فاذا ثبت انّه نجس فیجب ازالته و ......

نظر کثیری از فقهاء هم همین است که رجس به معنای نجس است. مثل سیّد مرتضی در انتصار ص۴۱۲ و در ناصریّات ص۹۶، سیّد بن زهره در غنیه ص۴۱، ابن شهر آشوب در متشابه القرآن ج۲ ص۲۱۰، محقّق در معتبر ج۱ ص۴۲۳، فاضل مقداد در التنقیح ج۱ ص۱۴۴ و در کنزل العرفان ج۱ ص۴۱، سبزواری در جامع الخلاف ص۲۵، علّامه در تذکره ج۱ ص۳۹، شهید ثانی در روض الجنان ج۱ ص۴۳۸، صاحب ریاض در ریاض ج۲ ص۷۷، شیخ انصاری در طهارت ج۵ ص۴۸ و ........

قال فی الرّیاض: و بنجاسة الثانی (الخنزیر) نطق القرآن الکریم او لحم خنزیر فانّه رجس و هو هنا النّجس بلا خلاف کما فی التّهذیب.

اگر رجس در آیه به معنای نجس باشد، آیه مبارکه دلیل بر نجاست میته خواهد بود ولی دلیل بر نجاست کلّیه اجزاء میته نیست. چون همین فقهاء‌ که رجس در آیه را به معنای نجس گرفته‌اند، تصریح دارند بر اینکه اجزاء فاقد روح میته، طاهر است و حتّی شیخ طوسی در خلاف ج۱ ص۶۷ ادّعای اجماع بر طهارت نموده است. قال: لا بأس باستعمال اصواف المیّت و شعره و وبره اذا جزّ و عظمه ........ دلیلنا اجماع الفرقة و ایضا قوله تعالی و جعل لکم من جلود الانعام ........

حقّ از بین این دو احتمال، احتمال دوّم است.