درس خارج فقه استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: کتاب الطهارة/نجاسات/اجزاء جدا شده از میته/ مرحله دوّم: رجوع به آیات

بحث دوّم: درباره‌ی کیفیّت استدلال.

از طرفی مفاد آیه‌ی مبارکه این است که اکل میته و یا جمیع انتفاعات از میته حرام است. تبادر، علّت برای تقدیر اکل و محذور اجمال و ترجیح بدون مرجّح، علّت برای تقدیر جمیع انتفاعات است. (فاضل مقداد در کنز العرفان ج۱ ص۹۶، فاضل جواد در مسالک الافهام ج۱ ص۱۷۹، محقّق اردبیلی در زبدة البیان ص۷۴) و لازمه‌ی حرمت، نجاست است. (تفسیر شریف لاهیجی ج۱ ص۱۴۸). از طرفی دیگر فهم عرفی اقتضاء می‌کند که وقتی میته نجس باشد، اجزاء آن نیز نجس است. (التنقیح ج۱ ص۵۰۱). بنابراین، تمامی اجزاء میته اعمّ از اجزاء روح دار و اجزاء فاقد روح، نجس است.

توجّه باشد که بین میته و بین سایر مصادیق غیر ذبح شرعی عدم القول بالفصل وجود دارد. بنابراین، آیه به کمک عدم القول بالفصل دلالت بر نجاست جمیع اجزاء میته حیوانی می‌کند که ذبح شرعی بر آن واقع نشده است.

اقول:

اثبات نجاست بواسطه‌ی حرمت، اثبات اخصّ بواسطه‌ی اعمّ است. (چون حرمت، با نجاست و غیر نجاست قابل جمع است) و اثبات اخصّ بواسطه‌ی اعمّ باطل است. (بالضرورة). بنابراین، اثبات نجاست بواسطه‌ی حرمت، باطل است. به بیان دیگر، لازمه‌ی نجاست، حرمت است ولی لازمه‌ی حرمت، نجاست نیست.

در زبدة البیان محقّق اردبیلی ص۷۴ آمده است: لا دلالة فی الآیة علی نجاسة المیتة فتامّل.

در آیات الاحکام مرحوم استرابادی ج۱ ص۱۶۹ آمده است: امّا دلالة الآیة علی نجاسة المیتة فلا.

نکته:

در مجمع البیان مرحوم طبرسی ج۳ ص۲۴۲ آمده است: ثمّ بیّن سبحانه ما استثناه فی الآیة المتقدّمة بقوله الّا ما یتلی علیکم فقال مخاطبا للمکلّفین حرّمت علیکم المیتة ای حرّم علیکم اکل المیتة و الانتفاع بها و هو کلّ ما له نفس سائلة من دوابّ البرّ و طیره ممّا اباح الله اکله اهلیهما و وحشیهما فارقه روحه من غیر تذکیة.

در عبارت و هو کلّ ما له نفس ..... دو احتمال وجود دارد.

الف: مراد، تفسیر میته به نحو مطلق است. طبق این احتمال، قید نفس سائلة و ممّا اباح الله اکله صحیح نیست. چون میته در مطلق حیوان (دارای نفس سائله و فاقد نفس سائله، مأکول اللّحم و غیر مأکول اللّحم) وجود دارد.

ب: مراد، تفسیر میته در خصوص آیه‌ی مبارکه است. طبق این احتمال، قید طیره صحیح نیست. چون از طرفی به اعتراف مرحوم طبرسی این آیه‌ مبارکه در مقام تفسیر کلمه ی ما یتلی است که در آیه‌ی اوّل وجود دارد. (احلّت لکم بهیمة الانعام الّا ما یتلی علیکم). از طرفی دیگر اصل در استثناء، اتّصال است نه انقطاع. اساساً استثناء منقطع، استثناء نیست. بنابراین، حیواناتی که در این آیه مورد بحث نام برده می‌شوند، داخل در بهیمة الانعام هستند ولی بخاطر عارضی، اکل آنها و یا جمیع انتفاعات از آنها حرام است. و حال آنکه طیر داخل در مستثنی منه یعنی بهیمة الانعام نیست.