درس خارج فقه استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: کتاب الطهارة/نجاسات/انسان میّت/ مرحله سوّم: رجوع به روایات

بحث دوّم: درباره‌ی سند روایت.

نکته‌ی الف: روایت طبق نسخه‌ی من لا یحضر، روایت مرسله است و روایت مرسله اگر مورد تأیید قرینه نباشد، حجّت نیست.

نکته‌ی ب: مرحوم شیخ در تهذیب، روایت را از حسین بن سعید نقل فرموده است. مطلبی که در نکته الف در روایت سابق گفته شد، در اینجا نیز می‌آید.

نکته‌ی ج: مرحوم شیخ در استبصار نیز روایت را از حسین بن سعید نقل فرموده است. در پنج موضع از مشیخه‌ی استبصار، طریق مرحوم شیخ به حسین بن سعید بیان شده است. یک طریق در ص۳۲۰، یک طریق در ص۳۲۱، یک طریق در ص۳۲۴، یک طریق در ص۳۲۵، یک طریق در ص۳۲۷. طریق مرحوم شیخ به حسین بن سعید در این روایت مورد بحث، طریق مذکور در ص۳۲۱ و طریق مذکور در ص۳۲۷ نیست. بنابراین، طریق مرحوم شیخ، طرق دیگر است. با همان توضیحی که در روایت سابق داده شد.

نکته د: طریق مرحوم شیخ به حسین بن سعید، بخشی از سند روایت است که این بخش، صحیح است. حسین بن سعید و بقیّه رواة در سند نیز امامی و ثقه هستند. بنابراین، این روایت صحیحه است. (روضة المتّقین ج۱ ص۳۷۳، ملاذ الاخیار ج۳ ص۲۲۵).

بحث سوّم: درباره‌ی دلالت روایت.

درباره‌ی کلمه‌ی عند موته که در روایت آمده، دو احتمال است که ظاهر، احتمال دوّم است.

۱) مراد، کمی بعد از موت میّت است. طبق این احتمال، روایت دلالت دارد بر اینکه میّت در حالت حرارت بدن نجس نیست. چون بدن میّت کمی بعد از موت، حرارت دارد و در همین ظرف زمانی، امام علیه السّلام حکم به عدم بأس فرموده‌اند. و با توجّه به اینکه نجاست بأس به حساب می‌آید، معلوم می‌شود که میّت در حالت حرارت بدن، نجاست ندارد.

۲) مراد، کمی قبل از موت میّت است یعنی در حالت احتضار. طبق این احتمال، روایت دلالت ندارد بر اینکه میّت در حالت حرارت، طاهر و در حالت برد، نجس است. یعنی روایت جزء طائفه دوّم از روایات نیست.

و در روایات بر انسان محتضر و مشرف بر موت، اطلاق میّت شده است. از جمله روایات، روایات زیر است.

الف: عبد الله بن سنان عن ابی عبد الله علیه السّلام قال: اذا عسر علی المیّت موته و نزعه قرّب الی مصلّاه ....... (کافی طبع اسلامیّه ج۳ ص۱۲۵).

ب: حفص بن البختری عن ابی عبد الله علیه السّلام قال: انّکم تلقّنون موتاکم عند الموت لا اله الّا الله ...... (کافی همان طبع ج۳ ص۱۲۲).

ج: الحلبی عن ابی عبد الله علیه السّلام قال: اذا حضرت المیّت قبل ان یموت فلقّنه شهادة ان لا اله الّا الله ....... (کافی همان طبع ج۳ ص۱۲۱).

عبارت محقّق اصفهانی در تبصرة الفقهاء ج۲ ص۳۹۷ به این صورت است: روایة معاویة بن عمّار، قال: سألت ابا عبد الله علیه السّلام عن المیّت قال: استقبل بباطن قدمیه القبلة. و ظاهر الامر الوجوب و الظّاهر حمل المیّت علی المشرف بالموت اذ هو مجاز شائع بل قضیّة ما ذکره جماعة من اهل اللّغة انّ المیّت بالتشدید، الّذی لم یمت بعد و بالتخفیف من فارقه الرّوح .....

عبارت شیخ بهائی در الحبل المتین ص۵۹ به این صورت است: انت خبیر بانّ اطلاق المیّت علی المشرف علی الموت شائع فی الاستعمال کثیر فی الاخبار .......