درس خارج فقه استاد قادر حیدری‌فسائی
1402/07/25
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: کتاب الطهارة/نجاسات/انسان میّت/ مرحله سوّم: رجوع به روایات
بحث دوّم: درباره‌ی سند روایت.
نکته الف: مرحوم شیخ در تهذیب، روایت را از حسین بن سعید نقل فرموده است. در پنج موضع از مشیخه تهذیب، طریق مرحوم شیخ به حسین بن سعید بیان شده است. یک طریق در ص۶۳، یک طریق در ص۶۶، دو طریق در ص۷۳، یک طریق در ص۷۴. طریق مرحوم شیخ به حسین بن سعید در این روایت مورد بحث، طریق مذکور در ص۶۶ و طریق مذکور در ص۷۴ نیست. بنابراین، طریق مرحوم شیخ، طرق دیگر است و بخاطر صحیح بودن بعضی از طرق دیگر، طریق مرحوم شیخ به حسین بن سعید در این روایت، صحیح خواهد بود. (علّامه در رجال ص۲۷۶، تفرشی در نقد الرّجال ج۵ ص۳۳۶، بحر العلوم در رجال ج۳ ص۲۶۵).
نکته ب: طریق مرحوم شیخ به حسین بن سعید، بخشی از سند روایت است که این بخش، صحیح است. حسین بن سعید و بقیّه رواة در سند نیز امامی و ثقه هستند. بنابراین، این روایت، روایت صحیحه است. (ملاذ الاخیار ج۳ ص۲۲۴).
بحث سوّم: درباره‌ی دلالت روایت.
درباره‌ی جواب امام علیه السّلام (امّا بحرارته ......... اذا برد) دو احتمال است.
۱) معنای جواب امام علیه السّلام این است که مسّ میّت در حالت حرارت بدن، بأس ندارد. یعنی مسّ، اثر ندارد. مسّ کننده را نجس نمی‌کند و غسل (به ضمّ غین) بر ذمّه او نمی‌آورد.
طبق این معنا، روایت دلالت دارد بر اینکه انسان میّت در حالت حرارت بدن، نجس نیست.
۲) معنای جواب امام علیه السّلام این است که مسّ میّت در حالت حرارت بدن، از ناحیه‌ی غسل (به ضمّ غین) بأس ندارد. یعنی مسّ، غسل بر ذمّه مسّ کننده نمی‌آورد. روایت در مقام نفی بأس از ناحیه‌ی نجاست نیست.
طبق این معنا، روایت دلالت ندارد بر اینکه انسان میّت در حالت حرارت بدن نجس نیست. یعنی روایت در مقام بیان این نکته نیست.
اظهر از بین این دو احتمال، احتمال دوّم است بخاطر دو قرینه.
الف: قرینه داخلی: سؤال راوی از غسل مسّ است. بنابراین، جواب امام علیه السّلام نیز باید در مقام نفی بأس از ناحیه‌ی همین غسل باشد.
لا یقال که قدر متیقّن در مقام تخاطب، قرینه بر تقیید نیست و لذا جواب امام علیه السّلام درباره‌ی غسل مسّ و درباره‌ی نجاست است. یعنی همان احتمال اوّل.
فانّه یقال که در جواب امام علیه السّلام کلمه‌ی ذاک آمده است و ذاک، اشاره به غسل مسّ است. بنابراین، این کلمه‌ی ذاک دلالت دارد بر اینکه جواب امام منحصراً مربوط به این سؤال و در مقام نفی وجوب غسل مسّ است.
ب: قرینه خارجی: روایات هم سیاق با روایت مورد بحث، روایت را اظهر در احتمال دوّم می‌کند. مثل روایت عبد الله بن سنان از ابی عبد الله علیه السّلام. (کافی طبع اسلامیّه ج۳ ص۱۶۰، تهذیب ج۱ ص۱۰۸، استبصار ج۱ ص۹۹).
بنابراین، این روایت در عداد و شمار طائفه دوّم قرار نمی‌گیرد.
روایت سوّم: روایت محمّد بن مسلم از امام باقر علیه السّلام.
بحث اوّل: درباره‌ی نسخه‌های روایت.
۱) نسخه‌ی من لا یحضر: قال ابو جعفر علیه السّلام مسّ المیّت عند موته و بعد غسله و القبلة لیس بها بأس. (من لا یحضر ج۱ ص۱۴۳).
توجّه: در بعضی از نسخ من لا یحضر به این صورت آمده است: بعد موته و عند غسله.
۲) نسخه‌ی تهذیب: فامّا ما رواه الحسین بن سعید عن محمّد بن ابی عمیر عن جمیل بن درّاج عن محمّد بن مسلم عن ابی جعفر علیه السّلام قال: مسّ المیّت عند موته و بعد غسله و القبلة لیس به بأس. (تهذیب، تحقیق خرسان، ج۱ ص۴۳۰).
۳) نسخه‌ی استبصار: سند و متن روایت در استبصار مثل تهذیب است. (استبصار، تحقیق خرسان، ج۱ ص۱۰۰).
۴) نسخه‌ی وافی: سند و متن روایت در وافی مثل تهذیب است. (وافی ج۶ ص۴۳۰).
توجّه: در وافی آمده است: ربّما یوجد فی بعض النسخ بعد موته و هو تصحیف.
۵) نسخه‌ی وسائل الشیعة: سند و متن روایت در وسائل مثل تهذیب است. (وسائل، طبع آل البیت ج۳ ص۲۹۵).
۶) نسخه‌ی هدایة الامّة: قال ابو جعفر علیه السّلام: مسّ المیّت ........ تا آخر متن تهذیب. (هدایة الامّة ج۱ ص۳۳۶).
