درس خارج فقه استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: کتاب الطهارة/نجاسات/انسان میّت/ مرحله سوّم: رجوع به روایات

بحث سوّم: درباره‌ی دلالت روایت.

در این روایت، دو فقره وجود دارد.

فقره‌ی اوّل: سئل ابو عبد الله علیه السّلام عن رجل ....... فهو هکذا.

طیری که در بئر می‌افتد، چهار صورت دارد که عبارتند از:

در خارج از بئر ذبح شده سپس در بئر می‌افتد، در خارج از بئر میته شده سپس در بئر می‌افتد، به صورت حیّ در بئر می‌افتد سپس میته می‌شود، به صورت حیّ در بئر می‌افتد و به صورت حیّ از بئر خارج می‌شود.

فقره‌ی اوّل روایت برای طیر در صورت اوّل نزح دلاء را واجب کرده است (ینزح منها دلاء). ولی درباره‌ی کلمه‌ی دلاء سه نظریّه وجود دارد.

اوّل: نظریّه شیخ طوسی در تهذیب: این کلمه‌، جمع مکسّر قلّه است. اقلّ آن، ثلاثه و اکثر آن، عشرة است. مراد از دلاء، اکثر جمع است.

در تهذیب ج۱ ص۲۴۵ آمده است: اکثر عدد یضاف الی هذا الجمع (دلاء) عشرة فیجب ان نأخذ به و نصیر الیه اذ لا دلیل علی ما دونه.

اشکال: نقد شهید ثانی این است که این کلمه، جمع مکسّر کثره است و بر فرض که جمع مکسّر قلّه باشد، حمل بر ثلاثه می‌شود که اقلّ جمع مکسّر قلّه است.

در حاشیه شهید ثانی بر شرح لمعه طبع رحلی ج۱ ص۱۷ آمده است: لفساد کونه جمع قلّة لانّ جمع القلّة خمس مشهورة و هذا لیس منها و علی تقدیر صحّته لا یصحّ حمله علی اکثره بل مع اطلاقه یحمل علی اقلّه. و در رسائل شهید ثانی طبع جدید ج۱ ص۱۰۴ آمده است: و هذا الکلام (کلام الشیخ) یعطی انّه جعله جمع قلّة و حمله علی اکثره و کلاهما لیس بصحیح امّا الاوّل فلانّ جمع القلّة منحصر فی اوزان اربعة مشهورة او خمسة عند سیبویه و هذا لیس منها فهو جمع کثرة بغیر اشکال. و امّا الثانی فلانّه علی تقدیر حمله علی جمع القلّة و اطلاقه فی الخبر یجزئ الاقتصار علی اقلّ مدلولاته و هو ثلاثة .......

دوّم: نظریّه علّامه در منتهیٰ: این کلمه، جمع مکسّر کثره است. اقلّ آن، عشره و اکثر آن، آخرین مرتبه‌ی جمع است. مراد از دلاء، اقلّ جمع است.

در منتهیٰ ج۱ ص۸۱ آمده است: یحمل علی العشرة الّتی هی اقلّ ما یصلح اضافته الی هذا الجمع اخذا بالمتیقّن و حوالة علی الاصل من براءة الذمّة.

اشکال: نقد شهید ثانی این است که این کلمه، جمع مکسّر کثره است ولی به اتّفاق، اقلّ آن احد عشر است.

در حاشیه شهید ثانی بر شرح لمعه همان طبع آمده است: انّه اصاب فی جعله جمع کثرة لکنّه اخطأ فی جعل اقلّ جمع الکثرة عشرة بل هو ما زاد عن اکثر جمع القلّة بواحد فیکون اقلّه احد عشر. و در روض الجنان طبع جدید ج۱ ص۴۰۹ آمده است: انّ اقلّ مراتب جمع الکثرة ما زاد علی مراتب جمع القلّة بواحد کما نصّ علیه اهل العربیّة و اعترف به المصنّف فی المختلف فلا تتمّ العشرة ........

سوّم: نظریّه مشهور: این کلمه، جمع مکسّر کثره است و اقلّ آن، احد عشر است و اکتفاء به اقلّ صحیح است. (حاشیه بر من لا یحضر ص۱۵۵).