درس خارج فقه استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: کتاب الطهارة/نجاسات/انسان میّت/ مرحله سوّم: رجوع به روایات

بحث سوّم: درباره‌ی دلالت روایت.

از طرفی در عبارت لیس علی من نحّاه الّا غسل الید، غسل ید در صورت مسّ انسان میّت واجب شده است و مقتضای فهم عرف از وجوب غسل ید، نجاست انسان میّت است. از طرفی دیگر انسان میّت در این عبارت یعنی مفعول نحّاه، مقیّد به بعد البرد یا قبل البرد نشده است. بنابراین، انسان میّت به نحو مطلق نجس است. (بحار الانوار طبع بیروت ج۷۸ ص۱۶).

روایت سوّم: روایت فضل بن شاذان از مولا امام رضا علیه السّلام.

بحث اوّل: درباره‌ی نسخه‌های روایت.

۱) نسخه‌ی عیون اخبار الرّضا علیه السّلام: حدّثنا عبد الواحد بن محمّد بن عبدوس النّیسابوری ........ قال حدّثنی ابو الحسن علیّ بن محمّد قتیبة قال قال ابو محمّد الفضل بن شاذان و حدّثنا الحاکم ابو محمّد جعفر بن نعیم بن شاذان عن عمّه ابی عبد الله محمّد بن شاذان قال قال الفضل بن شاذان ان سأل سائل ........ فان قال فلم امر بغسل المیّت قیل لانّه اذا مات کان الغالب علیه النجاسة ........ (عیون ج۲ ص۱۱۴)

۲) نسخه‌ی علل الشرائع: حدّثنی عبد الواحد بن محمّد بن عبدوس النیسابوری قال حدثنی ابو الحسن علیّ بن محمّد بن قتیبة قال قال ابو محمّد الفضل بن شاذان ان سأل سائل ........ تا آخر متن عیون. (علل ج۱ ص۲۶۷).

۳) نسخه‌ی وسائل الشیعه: و باسناده عن الفضل بن شاذان عن الرّضا علیه السّلام قال: انّما امر ....... (وسائل طبع آل البیت ج۲ ص۴۷۸).

۴) نسخه‌ی هدایة الامّة: قال الرّضا علیه السّلام: انّما امر .......... (هدایة الامّة ج۱ ص۲۵۰).

۵) نسخه‌ی بحار الانوار: سند و متن روایت در بحار مثل عیون و علل است. (بحار الانوار طبع بیروت ج۶ ص۵۸ و ج۷۸ ص۴).

بحث دوّم: درباره‌ی سند روایت.

نکته‌ی الف: روایت طبق نسخه‌ی عیون، دارای دو سند است.

سند اوّل: محمّد بن علیّ بن الحسین عن عبد الواحد بن محمّد بن عبدوس عن ابی الحسن علیّ بن محمّد بن قتیبة عن ابی محمّد الفضل بن شاذان.

در این سند، دو راوی نیاز به بررسی اجمالی دارد.

الف: عبد الواحد بن محمّد بن عبدوس. این راوی، امامی است ولی در توثیق او اختلاف است. مرحوم صدوق در عیون اخبار الرّضا علیه السّلام ج۲ ص۱۲۷ این راوی را ثقه می‌داند. قال: و حدیث عبد الواحد بن محمّد بن عبدوس رضی الله عنه عندی اصحّ. مرحوم وحید بهبهانی در تعلیقه بر منهج المقال استرابادی ج۷ ص۱۹۱ می‌فرماید: و الصّدوق قد اکثر الرّوایة عنه مترضّیا و حسّنه خالی لذلک (مراد از خال، مجلسی دوّم است). مرحوم مجلسی دوّم در الوجیزه ص۱۱۳ درباره‌ی این راوی، رمز (م) بکار برده است ولی در ملاذ الاخیار ج۶ ص۵۴۶ روایت این راوی را حسن شمرده است. بنابراین، کلام مرحوم وحید ناظر به الوجیزه نیست. لعلّ ناظر به ملاذ باشد. (تکملة الرّجال ج۲ ص۱۲۴، مستدرک الوسائل ج۲۲ ص۴۵۲، تنقیح المقال طبع رحلی ج۲ ص۲۳۳، معجم الرّجال ج۱۲ ص۴۱ و .......).

ب: علی بن محمّد بن قتیبة. این راوی نیز امامی است ولی در توثیق او اختلاف است. (رجال نجاشی ص۲۵۹، الوجیزه ص۱۲۷، رجال بحر العلوم ج۱ ص۴۰۴، منتهی المقال ج۱ ص۹۱ و ج۵ ص۶۸، بهجة الآمال ج۵ ص۵۳۳، تنقیح المقال طبع رحلی ج۱ ص۱۰۹ و ج۲ ص۳۰۸ و ......). در فائق المقال بصری ص۱۳۵ آمده است: علی بن محمّد بن قتیبة النیشابوری و کان من اوثق الاصحاب فی الحدیث و الرّوایة و کان فاضلا معتمدا علیه.

نتیجه: روایت طبق این سند، صحیحه و یا حسنه است.

سند دوّم: محمّد بن علیّ بن الحسین عن جعفر بن نعیم بن شاذان عن محمّد بن شاذان عن الفضل بن شاذان.

روایت طبق این سند نیز صحیحه و یا حسنه است و علّت اختلاف در صحّت و حسن، اختلاف در توثیق جعفر بن نعیم بن شاذان است. (تنقیح المقال طبع جدید ج۱۶ ص۱۰۶ و ..........).

نکته ب: روایت طبق نسخه‌ی علل الشرائع فقط یک سند دارد و این سند، همان سند اوّل طبق نسخه‌ی عیون است. بنابراین، روایت طبق نسخه‌ی علل صحیحه و یا حسنه است.