درس خارج فقه استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: کتاب الطهارة/نجاسات/انسان میّت/ مرحله سوّم: رجوع به روایات

در پایان، کلام بعضی از علما درباره‌ی ابراهیم بن هاشم مضطرب است.

۱) علّامه حلّی.

مرحوم علّامه در کتاب رجال ص۲۷۸ طریق مرحوم صدوق به بکیر بن اعین (مشیخه‌ی من لا یحضر ج۴ ص۴۴۱) را حسن می‌داند بخاطر ابراهیم بن هاشم در طریق. ولی در همان صفحه، طریق مرحوم صدوق به عامر بن نعیم قمی (مشیخه‌ی من لا یحضر ج۴ ص۴۴۵) را صحیح می‌داند با اینکه ابراهیم بن هاشم در طریق وجود دارد.

۲) شهید ثانی.

مرحوم شهید در مسالک ج۲ ص۶۲ روایت محمّد بن مسلم را (وسائل الشیعة طبع آل البیت ج۱۰ ص۳۳۵) صحیح می‌داند با اینکه ابراهیم بن هاشم در سند آن وجود دارد. ولی در مسالک ج۷ ص۴۶۹ ابراهیم بن هاشم را غیر ثقه می‌داند.

۳) عاملی در مدارک.

مرحوم عاملی در مدارک ج۸ ص۷۰ روایت حلبی را (وسائل الشیعة طبع آل البیت ج۱۴ ص۱۳۶) با وجود ابراهیم بن هاشم در سند آن، حَسن می‌داند و علّت حُسن، غیر این راوی نیست. ولی در مدارک ج۸ ص۹۳ روایت جمیل بن درّاج را (وسائل الشیعة طبع آل البیت ج۱۴ ص۱۵۶) صحیح می‌داند با اینکه این راوی در سند آن وجود دارد.

۴) شیخ بهائی.

مرحوم شیخ بهائی در مفتاح الفلاح ص۱۸۴ روایت محمّد بن عذافر را (تهذیب، تحقیق خرسان، ج۲ ص۲۶۷) صحیح می‌داند با اینکه این راوی در سند آن وجود دارد. ولی در حاشیه بر من لا یحضر ص۷۴، طریق مرحوم صدوق به هاشم بن سالم را (مشیخه‌ی من لا یحضر ج۴ ص۴۲۴) حسن می‌داند بخاطر این راوی.

نتیجه: این روایت طبق نسخه ی کافی اعمّ از اینکه حسنه و یا صحیحه و یا حسن کالصّحیح باشد، حجّت است. ولی قبلاً گفته شد که ابراهیم بن هاشم امامی و ثقه است.

نکته ب: همین مطالبی که در روایت طبق نسخه کافی گفته شد، در روایت طبق نسخه تهذیب ج۱ ص۲۷۶ و طبق نسخه‌ی استبصار نیز گفته می‌شود.

بحث سوّم: درباره‌ی دلالت روایت.

در این روایت، طبق نسخه‌ی کافی، دو فقره وجود دارد.

فقره‌ی اوّل: سألته عن الرّجل یمسّ ........ وحده.

در نسخه‌ی کافی طبع دار الحدیث (ج۵ ص۴۲۵) و در نسخه‌ی تهذیب و وافی و وسائل و هدایة الامّة آمده است: سألته عن الرّجل یمس المیتة ......... کلمه‌ی المیتة ظهور در میته‌ی غیر انسان دارد و جواب امام علیه السّلام در این فقره نیز قرینه است بر اینکه مراد از المیتة، میته غیر انسان است.

در نسخه‌ی کافی طبع اسلامیّه (ج۳ ص۱۶۱) آمده است: سألته عن الرّجل یمس المیت ........ با توجّه به اینکه معنای میت با تشدید و میت با تخفیف یکی است، کلمه‌ی المیت در این فقره را می‌توان با تشدید و یا با تخفیف خواند. (ازهری در تهذیب اللّغة ج۱۴ ص۲۴۴، جوهری در صحاح ج۱ ص۲۶۷، راغب در مفردات ص۷۸۲ و .........).

طبق هر دو نسخه (المیتة، المیت) مفاد فقره‌ی اوّل این است که غسل مسّ منحصرا در انسان میت است و در میته غیر انسان نیست. بنابراین، این فقره دلالت بر نجاست انسان میت نمی‌کند. اللّهم الّا ان یقال که لازمه‌ی غسل مسّ، نجاست انسان میت است.