درس خارج فقه استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: کتاب الطهارة/نجاسات/انسان میّت/ مرحله سوّم: رجوع به روایات

۵) نسخه‌ی وسائل الشیعة: و باسناده عن احمد بن محمّد عن ابن ابی عمیر عن حمّاد عن الحلبی قال: سألت ابا عبد الله علیه السّلام عن الرّجل یمسّ المیتة أ ینبغی ان یغتسل منها فقال لا انّما ذلک من الانسان وحده. (وسائل، طبع آل البیت، ج۳ ص۲۹۹).

توجّه: در وسائل ج۳ ص۳۰۰ آمده است: محمّد بن یعقوب عن علیّ بن ابراهیم عن ابیه عن ابن ابی عمیر مثله و زاد قال و سألته عن الرّجل یصیب ثوبه جسد المیّت فقال یغسل ما اصاب الثوب. و در وسائل ج۳ ص۴۶۲ آمده است: و عن علیّ بن ابراهیم عن ابیه عن ابن ابی عمیر عن حمّاد عن الحلبی عن ابی عبد الله علیه السّلام فی حدیث قال: سألته عن الرّجل یصیب ثوبه جسد المیّت فقال یغسل ما اصاب الثوب. و رواه الشیخ باسناده عن محمّد بن یعقوب.

۶) نسخه‌ی هدایة الامّة: سئل الصّادق علیه السّلام عن الرّجل یمسّ المیتة أ ینبغی ان یغتسل منها؟ فقال لا، انّما ذلک من الانسان وحده. (هدایة، ج۱ ص۳۳۷).

بحث دوّم: درباره‌ی سند روایت.

نکته الف: در این روایت طبق نسخه‌ی کافی سه نظریّه وجود دارد و این انظار بخاطر وجود ابراهیم بن هاشم در سند است.

نظریّه اوّل: این روایت، حسنه است. قائلین به این نظر، ابراهیم بن هاشم را امامی غیر موثّق می‌دانند.

(شیخ طوسی در رجال ص۳۵۳ و در فهرست ص۱۱، ابن شهر آشوب در معالم العلماء ص۴، استرابادی در منهج المقال ج۱ ص۳۸۳، محقّق اردبیلی در جامع الرّواة ج۱ ص۳۸، نراقی در شعب المقال ص۲۳۵، تفرشی در نقد الرّجال ج۱ ص۹۴، شیخ بهائی در حاشیه بر من لا یحضر ص۷۵، صاحب معالم در معالم ج۲ ص۵۷۰، مجلسی دوّم در ملاذ الاخیار ج۲ ص۴۱۵ و در مرآة العقول ج۱۳ ص۳۴۲، ملّا هادی مازندرانی در شرح فروع کافی ج۱ ص۴۶۹، استقصاء الاعتبار ج۳ ص۳۲۴، نظریّه منسوب به بحر العلوم در تنقیح المقال ج۵ ص۸۲، نظریّه منسوب به علّامه حلّی در تنقیح المقال ج۵ ص۸۲، نظریّه منسوب به مشهور در رواشح ص۴۸، نظریّه منسوب به ابن داود در تنقیح المقال ج۵ ص۸۲، نظریّه منسوب به شهید اوّل در تنقیح المقال ج۵ ص۸۲ و .........).

اقول:

مرحوم بحر العلوم در کتاب رجال ج۱ ص۴۶۲ ابراهیم بن هاشم را ثقه می‌داند. قال: و الاصحّ عندی انّه ثقة صحیح الحدیث و یدلّ علی ذلک وجوه. الاوّل: ما ذکره ولده ...... و مرحوم شهید اوّل در کتاب غایة المراد ج۳ ص۴۳۶ روایت منصور بن حازم را (کافی طبع اسلامیّه ج۷ ص۴۴۰) صحیح می‌داند با اینکه در سند آن، ابراهیم بن هاشم وجود دارد و در کتاب دروس ج۱ ص۴۵۴ روایت جمیل بن درّاج را (وسائل الشیعة طبع آل البیت ج۱۴ ص۱۵۵) صحیح می‌داند با اینکه در سند آن، ابراهیم بن هاشم وجود دارد. بنابراین، اسناد حسن بودن این راوی به بحر العلوم و شهید اوّل صحیح نیست.

نظریّه دوّم: این روایت، حسن کالصّحیح است.

(مجلسی دوّم در الوجیزة ص۱۶، مجلسی اوّل در لوامع ج۲ ص۲۲۶ و در روضة المتّقین ج۱ ص۳۷۳).

در تنقیح المقال طبع جدید ج۵ ص۸۳ آمده است: و معنی کونه حسنا کالصّحیح، لزوم العمل بحدیثه حتّی ممّن لا یعمل بالحسان و حینئذ فإلیٰ هذا القول یرجع ما فی الخلاصة من قوله: لم اقف لاحد من اصحابنا علی قول فی القدح فیه و لا علی تعدیله بالتنصیص و الرّوایات عنه کثیرة و الارجح قبول قوله. انتهی. (استرابادی در لبّ اللباب ص۸۷، تنقیح المقال طبع رحلی، خاتمه ج۳ ص۳۵).

نظریّه سوّم: این روایت، صحیحه است. قائلین به این نظر، ابراهیم بن هاشم را امامی ثقه می‌دانند.

(علیّ بن ابراهیم در تفسیر ج۱ ص۴، بحر العلوم در رجال ج۱ ص۴۶۲، سیّد بن طاووس در فلاح السائل ص۱۵۸، محقّق کلباسی در الرسائل الرجالیّة ج۱ ص۳۴۴، محدّث نوری در مستدرک ج۱۹ ص۲۷، میرداماد در رواشح ص۴۸، بصری در فائق المقال ص۸۰، حسینی حلّی در زبدة الاقوال ص۲۹، مامقانی در تنقیح المقال ج۵ ص۹۵، والد شیخ بهائی به نقل از شیخ بهائی در حاشیه بر من لا یحضر ص۷۵، شهید اوّل در غایة المراد ج۳ ص۴۳۶ و در دروس ج۱ ص۴۵۴ و .......).