درس خارج فقه استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: کتاب الطهارة/نجاسات/انسان میّت/ مرحله‌ی اوّل: موضوع شناسی بدویّ

با حفظ این دو مقدّمه، مراحل استنباط حکم انسان میّت عبارت است از:

مرحله‌ی اوّل: موضوع شناسی بدوی.

موضوع در سؤال فوق، انسان میّت است. مفاد انسان، معلوم است و لذا احتیاج به موضوع شناسی ندارد و معنای میّت نیز در لغت و در عرف عامّ و عرف خاصّ و در شرع، واضح و واحد است و لذا احتیاج به موضوع شناسی تفصیلی ندارد.

عبارت راغب در مفردات ص۷۸۱: و قوله کلّ نفس ذائقة الموت (آل عمران، ۱۸۵) فعبارة عن زوال القوّة الحیوانیّة و ابانة الرّوح عن الجسد.

عبارت أزدی در کتاب الماء ج۳ ص۱۲۲۱: الموت، انقطاع علاقة النّفس عن الجسد.

عبارت مرحوم سیّد علی خان در الطّراز الاوّل ج۳ ص۳۰۵: مات یموت و یمات کیقول و یخاف موتا، بانت روحه عن جسده فهو میّت و میْت.

مرحله دوّم: رجوع به آیات.

در قرآن کریم، آیاتی مرتبط با موضوع مورد سؤال (انسان میّت) وجود دارد. ولی این آیات، حکم این موضوع را از نظر طهارت و نجاست بیان نکرده‌اند و لذا موضوع مورد سؤال، فاقد آیات الاحکام است.

بعضی از این آیات، عبارتند از:

۱) آیه‌ی ﴿کلّ نفس ذائقة الموت﴾ (آل عمران آیه ۱۸۵، انبیاء آیه ۳۵، عنکبوت آیه ۵۷).

۲) آیه‌ی ﴿و ما کان لنفس أن تموت إلّا بإذن اللّه﴾ (آل عمران آیه ۱۴۵).

۳) آیه‌ی ﴿اذا جاء أحدکم الموت توفّته رسلنا﴾ (انعام آیه ۶۱).

۴) آیه‌ی ﴿قل انّ الموت الّذی تفرّون منه فانّه ملاقیکم﴾ (جمعه آیه ۸).

۵) آیه‌ی ﴿اللّه یتوفّی الانفس حین موتها﴾ (زمر آیه ۴۲).

مرحله سوّم: رجوع به روایات.

درباره‌ی انسان میّت، در ابتداء نظر، دو طائفه روایت وجود دارد.

طائفه اوّل: روایاتی که مدلول آنها، نجاست انسان میّت به نحو مطلق است. به نحو مطلق یعنی در صورت برد و عدم برد میّت.

روایت اوّل: روایت حلبی از ابی عبد الله علیه السّلام.

بحث اوّل: درباره‌ی نسخه‌های روایت.

۱) نسخه‌ی کافی: علیّ بن ابراهیم عن ابیه عن ابن ابی عمیر عن حمّاد عن الحلبی عن ابی عبد الله علیه السّلام قال: سألته عن الرّجل یمسّ المیت أ ینبغی له ان یغتسل منها قال لا انّما ذلک من الانسان وحده قال و سألته عن الرّجل یصیب ثوبه جسد المیّت فقال یغسل ما اصاب الثوب. (کافی طبع اسلامیّه ج۳ ص۱۶۱ و طبع دار الحدیث ج۵ ص۴۲۵).

توجّه: مرحوم صدوق در من لا یحضر ج۱ ص۱۴۳ مضمون فقره دوّم روایت را به عنوان فتویٰ نقل فرموده است. قال: و من اصاب ثوبه جسد المیّت فعلیه ان یغسل ما اصاب الثوب منه.

۲) نسخه‌ی تهذیب: ما اخبرنی به الشّیخ ایّده الله تعالی عن ابی القاسم جعفر بن محمّد عن محمّد بن یعقوب عن علیّ بن ابراهیم عن ابیه عن ابن ابی عمیر عن حمّاد عن الحلبی عن ابی عبد الله علیه السّلام قال: سألته عن الرّجل یصیب ثوبه ........ تا آخر متن کافی. (تهذیب، تحقیق خرسان، ج۱ ص۲۷۶).

توجّه: مرحوم شیخ در تهذیب ج۱ ص۴۳۱ فقره اوّل از روایت کافی را به این صورت نقل فرموده است: احمد بن محمّد عن ابن ابی عمیر عن حمّاد عن الحلبی قال: سألت ابا عبد الله علیه السّلام عن الرّجل یمسّ المیتة أ ینبغی ان یغتسل منها فقال لا انّما ذلک من الانسان وحده.

۳) نسخه‌ی استبصار: سند و متن روایت در استبصار مثل سند و متن روایت در نسخه تهذیب ج۱ ص۲۷۶ است. (استبصار تحقیق خرسان، ج۱ ص۱۹۲).

۴) نسخه‌ی وافی: الکافی، الخمسة عن ابی عبد الله علیه السّلام قال: سألته عن الرّجل یصیب ثوبه جسد المیّت فقال یغسل ما اصاب الثوب. (وافی، ج۶ ص۲۰۸).

توجّه: در وافی ج۶ ص۴۳۱ آمده است: الکافی، الخمسة، التهذیب احمد عن ابن ابی عمیر عن حمّاد عن الحلبی عن ابی عبد الله علیه السّلام قال سألته عن الرّجل یمسّ المیتة أ ینبغی ان یغتسل منها قال لا انّما ذلک من الانسان وحده.