درس خارج فقه استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: کتاب الطهارة/نجاسات/میته حیوان/ مقدمه اول- فتوای صاحب عروه

قال المحقّق صاحب العروة: الرّابع: المیتة من کلّ ما له دم سائل حلالا کان او حراماً.

مقدّمه اوّل: فتوای صاحب عروه.

میته حیوانی که دارای نفس سائله است، نجس است. اعمّ از اینکه حلال اللّحم و یا حرام اللّحم باشد.

مقدّمه دوّم: تبدیل فتوا به سؤال.

سؤال اوّل: آیا میته حیوان، نجس است؟

با حفظ این مقدّمه، مراحل تفصیلی استنباط عبارتند از:

مرحله‌ی اوّل: موضوع شناسی بدویّ.

موضوع در سؤال فوق، میته و حیوان است. مفاد حیوان، معلوم است و لذا احتیاج به موضوع شناسی ندارد. ولی مفاد میته، مجهول است و لذا نیازمند به موضوع شناسی و تعیین مفاد است.

برای میته، وجود معانی ثلاثه قابل تصوّر است.

معنای اوّل: معنای لغویّ. از طرف علماء لغت، دو معنی برای میته گفته شده است که عبارتند از:

۱) المیتة من الحیوان ما مات حتف انفه.[1]

۲) المیتة من الحیوان ما زال روحه بغیر تذکیة. (راغب در مفردات ص۷۸۲، خلیل در العین ج۸ ص۱۴۰، ابن عباد در المحیط فی اللّغة ج۹ ص۴۷۹، جوهری در صحاح ج۱ ص۲۶۷، ابن سیده در المحکم و المحیط ج۹ ص۵۴۴، حمیری در شمس العلوم ج۹ ص۶۴۱۸، ابن منظور در لسان العرب ج۲ ص۹۲، فیروز آبادی در القاموس ج۱ ص۲۱۳، زبیدی در تاج العروس ج۳ ص۱۳۸).

توجّه: تذکیه در لغت بمعنای ذبح است. طبق این معنا، معنای دوّم میته اعمّ مطلق از معنای اوّل میته است. (صحاح ج۶ ص۲۳۴۶، کتاب الماء ج۲ ص۴۸۹، نهایة ج۲ ص۱۶۴، لسان العرب ج۱۴ ص۲۸۸، القاموس ج۴ ص۳۶۲، مجمع البحرین ج۱ ص۱۵۸، تاج العروس ج۱۹ ص۴۳۱).

معنای دوّم: معنای عرفی. برای میته در عرف، معنایی جز همان معنای لغوی وجود ندارد.

معنای سوّم: معنای شرعی. در شرع مقدّس کلمه‌ی میته در دو معنی بکار رفته است.

۱) موت حتف الانف (مرگ طبیعی). مثل دو آیه زیر:

الف: ﴿حرّمت علیکم المیتة و الدّم و لحم الخنزیر و ما اهلّ لغیر الله به و المنخنقة و الموقوذة و المتردّیة و النطیحة و ما اکل السّبع الّا ما ذکّیتم و ما ذبح علی النّصب و ان تستقسموا بالازلام ...........﴾.[2]

مراد از کلمه‌ی میته در آیه مبارکه، ذبح غیر شرعی و غیر ذبح شرعی نیست. بلکه مراد، موت حتف الانف است.

ب: ﴿انّما حرّم علیکم المیتة و الدّم و لحم الخنزیر و ما اهلّ به لغیر الله .........﴾.[3]

مراد از کلمه‌ی میته در این آیه نیز موت حتف الانف است.

۲) ذبح غیر شرعی. مثل روایت زیر:

محمّد بن الحسن الصفّار عن الحسن بن موسی الخشّاب عن اسحاق بن عمّار عن جعفر علیه السّلام انّ علیّا علیه السّلام کان یقول اذا ذبح المحرم الصّید فی غیر الحرم فهو میتة لا یأکله محلّ و لا محرم و اذا ذبح المحلّ الصّید فی جوف الحرم فهو میتة لا یأکله محلّ و لا محرم.[4]

توجّه: فرض این است که مراد از میته در سؤال، غیر ذبح شرعی است و غیر ذبح شرعی اعمّ از موت حتف الانف و ذبح غیر شرعی است.