درس خارج فقه استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: کتاب الطهارة/نجاسات/منیّ حیوان/ مرحله چهارم: رجوع به اجماع

طائفه چهارم: بعضی از فقهاء در مسئله منیّ حیوان دارای عملکرد مختلف هستند.

از فقهاء قرن پنجم:

مرحوم شیخ طوسی. این فقیه در مبسوط ج۱ ص۳۶ و در الاقتصاد الهادی ص۲۵۳ و در الجمل و العقود ص۵۷ و در مصباح المتهجّد ج۱ ص۱۴، منیّ حیوان را بدون نقل اجماع نجس می‌داند. قال فی المبسوط: المنیّ نجس من کلّ حیوان. ولی در خلاف ج۱ ص۴۸۹ منیّ حیوان را با نقل اجماع نجس می‌داند. قال: المنیّ کلّه نجس بالاجماع.

از فقهاء قرن هشتم:

مرحوم علّامه. این فقیه در ارشاد ج۱ ص۲۳۸ و در تبصره ص۳۵ و در تحریر ج۱ ص۱۵۶ و در قواعد ج۱ ص۱۹۱ منیّ حیوان صاحب نفس سائله را بدون نقل اجماع نجس می‌داند. قال فی التحریر: المنیّ نجس من کلّ حیوان ذی نفس سائلة حلّ اکلها او حرم آدمیّا کان او غیره و الاصحّ طهارة منیّ ما لا نفس له سائلة. ولی در تذکره ج۱ ص۵۳ و در نهایه ج۱ ص۲۶۷ صراحتاً نقل اجماع فرموده است و عبارت منتهی ج۳ ص۱۸۳ ظهور در اجماع دارد. قال فی النهایة: المنیّ من کلّ حیوان ذی نفس سائلة نجس سواء الآدمیّ و غیره ممّا لا یؤکل لحمه او یؤکل عند علمائنا کافّة ......... قال فی المنتهی: منیّ الحیوان ذی النّفس السائلة نجس کمنیّ الآدمی سواء کان مأکولا او لم یکن و للشافعیّة ثلاثة اقوال ........

نتیجه نهائی بحث در مرحله‌ی چهارم: نسبت به نجاست منیّ حیوان دارای نفس سائله، شهرت محصّله و اجماع منقول وجود دارد. (اجماع منقول به توسّط فاضل مقداد، صیمری، مقدّس اردبیلی، صاحب مدارک، صاحب معالم، محقّق سبزواری، محقّق خوانساری، صاحب حدائق، فاضل هندی، وحید بهبهانی، ملّا مهدی نراقی، صاحب مفتاح الکرامة، کاشف الغطاء، محقّق قمی، صاحب ریاض، ملّا احمد نراقی، صاحب جواهر، شیخ انصاری، محقّق همدانی و محقّق خراسانی) و نسبت به طهارت منیّ حیوان فاقد نفس سائله، شهرت محصّله و اجماع منقول وجود دارد. (اجماع منقول به توسّط شیخ انصاری و محقّق همدانی). با حفظ این نکته، در مرحله‌ی قبل یعنی مرحله‌ی رجوع به روایات گفته شد که درباره‌ی روایت چهارم ممکن است یکی از دو نظر اختیار شود.

نظر اوّل: روایت چهارم دلالت بر طهارت منیّ حیوان فاقد دم سائل و دلالت بر نجاست منیّ حیوان دارای نفس سائله دارد. طبق این نظر، بین روایت دوّم و سوّم از یک طرف و روایت چهارم از طرف دیگر نسبت عموم و خصوص من وجه است و لذا ایندو طرف، در منیّ دو حیوان با یکدیگر تعارض دارند.

الف: منیّ حیوان مأکول اللّحم دارای نفس سائله. روایت دوّم و سوّم دلالت بر طهارت این منیّ و روایت چهارم دلالت بر نجاست این منیّ دارد. شهرت محصّله و اجماع منقول مرجّح روایت چهارم است و لذا منیّ این نوع از حیوان نجس است.

ب: منیّ حیوان غیر مأکول اللّحم فاقد نفس سائله. روایت دوّم و سوّم دلالت بر نجاست این منیّ و روایت چهارم دلالت بر طهارت این منیّ دارد. شهرت محصّله و اجماع منقول مرجّح روایت چهارم است و لذا منیّ این نوع از حیوان طاهر است.

نظر دوّم: روایت چهارم مربوط به منیّ نیست. طبق این نظر، روایت چهارم از طرف معارضه خارج می‌شود و در مسئله منحصراً روایت دوّم و سوّم باقی می‌ماند. مدلول ایندو روایت، طهارت منیّ حیوان مأکول اللّحم به نحو مطلق (دارای نفس سائله و فاقد نفس سائله) و نجاست منیّ حیوان غیر مأکول اللّحم به نحو مطلق است. طبق این نظر، بین ایندو روایت و اجماع در منیّ دو حیوان تعارض واقع می‌شود.

الف: منیّ حیوان مأکول اللّحم دارای نفس سائله. روایت دوّم و سوّم دلالت بر طهارت این منیّ دارد ولی اجماع دلالت بر نجاست این منیّ دارد. در تعارض اجماع منقول و روایت، بعضی اجماع را اقوی می‌دانند و بعضی روایت را و بعضی تعارض را به مبحث مرجّحات ارجاع می‌دهند. طبق اقوائیّت اجماع و رجوع به مرجّحات، حکم این نوع از منیّ نجاست است. چون اجماع، مرجّح دارد و مرجّح آن، شهرت محصّله است و طبق اقوائیّت روایت، حکم این نوع از منیّ طهارت است. (انیس المجتهدین ج۲ ص۸۶۰، ضوابط الاصول ص۲۷۲، اوثق طبع قدیم ص۶۳۴ و ........).

ب: منیّ حیوان غیر مأکول اللّحم فاقد نفس سائله. روایت دوّم و سوّم دلالت بر نجاست این منیّ دارد ولی اجماع دلالت بر طهارت این منیّ دارد و کلام در تعارض اجماع منقول و روایت همان است که گفته شد.

نکته: نظریّات عامّه.

۱) حنفی و مالکی: منیّ حیوان، نجس است. (المبسوط سرخسی ج۱ ص۸۱، بدایة المجتهد ج۱ ص۸۸).

۲) حنبلی: منیّ حیوان، طاهر است در روایت اصحّ. (مختصر الخرقی ج۱ ص۲۸).

۳) شافعی: منیّ حیوان نجس، نجس است و در منیّ حیوان طاهر سه قول دارند که این اقوال عبارتند از:

نجاست، طهارت، طهارت منیّ حیوان مأکول اللّحم و نجاست منیّ حیوان غیر مأکول اللّحم. (فتح العزیز ج۱ ص۱۹۱).

مرحله‌ی پنجم:‌ رجوع به عقل.

عقل با هر دو صورت آن، در این مسئله فاقد حکم است. به همان علّتی که در مسائل سابق بیان شد.

مرحله‌ی ششم: رجوع به اصل عملی.

مسئله منیّ حیوان در این مرحله مثل مسئله بول در همین مرحله است.

متفرّقات:

اموری که در مسئله منیّ حیوان مورد استفاده قرار گرفت، با اختلافی قلیل، مثل اموری است که در مسئله سابق مورد استفاده قرار گرفت.