درس خارج فقه استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: کتاب الطهارة/نجاسات/ منی حیوان/ مرحله سوم: رجوع به روایات

روایت سوّم: روایت عبد الله بن بکیر از ابی عبد الله علیه السّلام.

بحث اوّل: درباره‌ی نسخه‌های روایت.

نسخه‌ی کافی: علیّ بن ابراهیم عن ابیه عن ابن ابی عمیر عن ابن بکیر قال: سأل زرارة ابا عبد الله علیه السّلام عن الصّلوة ......... یا زرارة فان کان ممّا یؤکل لحمه فالصّلوة فی وبره .......... (کافی طبع اسلامیّه ج۳ ص۳۹۷، طبع دار الحدیث ج۶ ص۳۹۲).

بقیّه نسخ روایت در مسئله غائط ذکر شد.

بحث دوّم: درباره‌ی سند روایت.

این بحث نیز در همان مسئله غائط بیان شد.

بحث سوّم: درباره‌ی دلالت روایت.

منطوق جمله‌ی شرطیّه فان کان ممّا یؤکل لحمه ........... این است که صلوة در منیّ حیوان مأکول اللّحم (دارای نفس سائله و فاقد نفس سائله) جایز است. جواز صلوة بکمک قرینه خارجی دالّ بر طهارت منیّ حیوان مأکول اللّحم به نحو مطلق است و مفهوم این جمله به قرینه منطوق، نجاست منیّ حیوان غیر مأکول اللّحم به نحو مطلق است. (در دو موضع از روایت، تصریح به مفهوم شده است).

روایت چهارم: روایت عمّار ساباطی از ابی عبد الله علیه السّلام.

بحث اوّل: درباره‌ی نسخه‌های روایت.

نسخه تهذیب: ما اخبرنی به الشّیخ ایّده الله تعالی عن ابی جعفر محمّد بن علیّ عن محمّد بن الحسن عن احمد بن ادریس عن محمّد بن احمد بن یحیی عن احمد بن الحسن بن علیّ بن فضّال عن عمرو بن سعید عن مصدّق بن صدقة عن عمّار الساباطی عن ابی عبد الله علیه السّلام فی حدیث طویل قال: سئل عن الخنفساء و الذّباب و الجراد و النّملة وما اشبه ذلک یموت فی البئر و الزّیت و السّمن و شبهه قال کلّ ما لیس له دم فلا بأس به. (تهذیب، تحقیق خرسان، ج۱ ص۲۳۰).

بقیّه نسخ روایت در مسئله بول ذکر شد.

بحث دوّم: درباره‌ی سند روایت.

این بحث نیز در همان مسئله بول بیان شد.

بحث سوّم: درباره‌ی دلالت روایت.

از طرفی مراد از دم در جواب امام علیه السّلام دم سائل است. عبارت مرحوم مجلسی دوّم در ملاذ الاخیار ج۲ ص۲۶۱ به اینصورت است: لا شکّ انّ الخنفساء و الذّباب و الجراد و النملة و ما اشبهها یکون لها الدّم غالبا فالمراد من الدّم الدّم السائل من العرق. از طرفی دیگر کلمه‌ی ما در عبارت ما لیس له دم، از الفاظ مطلق است و لذا این کلمه بواسطه‌ی اطلاق شامل (حیّ و) میته‌ی متفسّخ و میته‌ی غیر متفسّخ می‌شود. بنابراین، منطوق روایت این است که اگر میته‌ی حیوان فاقد دم سائل در بئر و زیت و سمن واقع شود، بأسی نیست. اعمّ از اینکه میته، متفسّخ و یا غیر متفسّخ باشد و بدیهی است که در صورت تفسّخ، اجزاء و هر آنچه مربوط به آن است از قبیل منیّ نیز منتشر در آب می‌شود. معلوم می‌شود که منیّ حیوان فاقد دم سائل، طاهر است. چون عدم بأس دلالت بر طهارت دارد. مفهوم روایت به قرینه‌ی منطوق این است که منیّ حیوان دارای دم سائل، نجس است. چون لیس له دم در جواب امام علیه السّلام، صله نحوی و صفت اصولی است و صفت در اینجا دارای مفهوم است. (ملاذ الاخیار ج۱ ص۱۸۸).

اقول: درباره‌ی روایت چهارم، ممکن است که یکی از دو نظر اختیار شود.

نظر اوّل: روایت چهارم دلالت بر طهارت منیّ حیوان فاقد دم سائل و دلالت بر نجاست منیّ حیوان دارای دم سائل دارد. یعنی این روایت مربوط به منیّ نیز می‌باشد.

طبق این نظر، بین روایت دوّم و سوّم از یک طرف و روایت چهارم از طرف دیگر نسبت عموم و خصوص من وجه است. (منطوق‌ها و مفهوم‌ها).

توضیح و تطبیق: منیّ حیوان چهار صورت دارد.

الف: منیّ حیوان مأکول اللّحم دارای نفس سائله. روایت دوّم و سوّم دلالت بر طهارت این منیّ و روایت چهارم دلالت بر نجاست این منیّ دارد. بنابراین، در این صورت، تعارض محقّق می‌شود.

ب: منیّ حیوان مأکول اللّحم فاقد نفس سائله. تمامی روایات دلالت بر طهارت این منیّ می‌کنند. بنابراین، در اینصورت، تعارض محقّق نمی‌شود.

ج: منیّ حیوان غیر مأکول اللّحم دارای نفس سائله. تمامی روایات دلالت بر نجاست این منیّ می‌کنند. بنابراین، در این صورت، تعارض محقّق نمی‌شود.

د: منیّ حیوان غیر مأکول اللّحم فاقد نفس سائله. روایت دوّم و سوّم دلالت بر نجاست این منیّ و روایت چهارم دلالت بر طهارت این منیّ دارد. بنابراین، در این صورت، تعارض محقّق می‌شود.