درس خارج فقه استاد قادر حیدری‌فسائی
1401/12/03
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: کتاب الطهارة/نجاسات/ منیّ انسان/ مقدمه اول: فتوای صاحب عروه
قال المحقّق صاحب العروة: الثالث: المنیّ من کلّ حیوان له دم سائل حراما کان او حلالا بریّاً او بحریّا.
مقدّمه اوّل: فتوای صاحب عروه.
منیّ حیوانی که دارای نفس سائله است، نجس است. اعمّ از اینکه حیوان، مأکول اللّحم و یا غیر مأکول اللّحم، برّی و یا بحریّ باشد.
مقدّمه دوّم: تبدیل فتوی به سؤال.
سؤال اوّل: آیا منیّ انسان، نجس است؟
با حفظ ایندو مقدّمه، مراحل تفصیلی استنباط عبارتند از:
مرحله‌ی اوّل: موضوع شناسی بدویّ.
موضوع در سؤال فوق، منیّ و انسان است. مفاد این موضوعات، معلوم است و لذا احتیاج به موضوع شناسی ندارند.
توجّه: لغویّین درباره‌ی معنای منیّ دو طائفه هستند.
طائفه اوّل: بعضی منیّ را تفسیر به خصوص نموده‌اند. یعنی ماء الرّجل. مثل خلیل در العین ج۸ ص۳۹۰، جوهری در صحاح ج۶ ص۲۴۹۷، ابن سیده در المحکم ج۱۰ ص۵۱۰، ابن منظور در لسان ج۱۵ ص۲۹۳ و .........
طائفه دوّم: بعضی منیّ را تفسیر به عموم نموده‌اند. یعنی ماء الانسان یا ماء الحیوان. مثل ابن فارس در معجم مقاییس ج۵ ص۲۷۶، راغب در مفردات ص۷۷۹، ثعالبی در فقه اللّغة ص۱۵۵، ازدی در کتاب الماء ج۳ ص۱۲۱۸، حمیری در شمس العلوم ج۹ ص۶۳۸۸، زبیدی در تاج العروس ج۲۰ ص۲۰۰، فیروز آبادی در القاموس ج۴ ص۴۵۰ و .......
مرحله‌ی دوّم: رجوع به آیات.
آیه اوّل: آیه‌ی ثمّ جعل نسله من سلالة من ماء مهین (سوره‌ی سجده، آیه ۸).
بحث اوّل: درباره‌ی مفاد آیه.
مفاد اجمالی آیه مبارکه این است که اولاد انسان از ماء مهین خلق شده است.
بحث دوّم: درباره‌ی کیفیّت استدلال.
مراد از ماء مهین در آیه مبارکه، منیّ است (الاصفی ج۲ ص۹۷۶، البرهان ج۴ ص۳۸۸ و .......) اگر مهین بمعنای نجاست باشد، اثبات نجاست منیّ آدمی می‌شود. ولی مهین بمعنای نجاست نیست (خلیل در العین ج۴ ص۶۱، ابن عباد در المحیط ج۴ ص۸، جوهری در صحاح ج۶ ص۲۲۰۹، ابو هلال در الفروق ص۲۴۶، ابن فارس در معجم مقاییس ج۵ ص۲۸۳، ابن سیده در المحکم ج۴ ص۳۳۷ و در المخصّص ج۲ ص۱۰۰، زمخشری در اساس ص۶۰۹ و در الفائق ج۲ ص۱۸۹، حمیری در شمس العلوم ج۹ ص۶۳۹۹، ابن اثیر در نهایة ج۱ ص۲۸۱، ابن منظور در لسان ج۱۳ ص۴۲۵، فیروز آبادی در القاموس ج۴ ص۲۸۰، طریحی در مجمع البحرین ج۱ ص۸۹ و ج۶ ص۳۲۱، زبیدی در تاج العروس ج۱۸ ص۵۵۷، ازهری در تهذیب اللّغة ج۶ ص۱۷۵). بنابراین، آیه دلالت بر نجاست منیّ آدمی ندارد. با این بیان، نقض در کلام صاحب جواهر در جواهر ج۵ ص۲۹۰ ظاهر می‌شود. قال: و ربّما کان فی قوله تعالی: ماء مهین دلالة علیه.
نکته: آیه ۲۰ سوره‌ی مرسلات نیز مثل همین آیه است. (أ لم نَخْلُقکم من ماءٍ مهینٍ).
آیه دوّم: آیه‌ی ﴿و ینزّل علیکم من السّماء ماء لیطهرکم به و یذهب عنکم رجز الشیطان﴾[1] (سوره‌ی انفال، آیه ۱۱).
بحث اوّل: درباره ی مفاد آیه.
مفاد اجمالی آیه مبارکه این است که خداوند بوسیله‌ی آب مطر شما را تطهیر می‌کند و رجز شیطان را از شما می‌برد.
بحث دوّم: درباره‌ی کیفیّت استدلال.
گفته شده که دو موضع از آیه مبارکه دلالت بر نجاست منیّ انسان دارد (قطب راوندی در فقه القرآن ج۱ ص۶۰ و ص۶۹، سیّد مرتضی در الانتصار ص۹۶ و در الناصریّات ص۹۲، ابن زهره در غنیه ص۴۲، علّامه در منتهی ج۳ ص۱۸۱ و ..........).
موضع اوّل: یذهب عنکم رجز الشیطان.
از طرفی مراد از رجز، اثر احتلامی است که مسلمین در غزوه‌ی بدر در شب قبل از مقاتله، مبتلی به آن شدند. و اثر احتلام، همان منیّ است. از طرفی دیگر رجز بمعنای نجاست است. بنابراین، بر منیّ اطلاق نجاست شده است. معلوم می‌شود که منیّ، نجس است. علّت اسناد رجز به شیطان این است که احتلام به وسوسه شیطان است. (المیزان ج۳ ص۱۸۲ و ج۹ ص۲۱، مجمع البیان ج۴ ص۸۰۵).
اقول:
کلمه‌ی رجز در آیه مبارکه یحتمل بمعنای نجاست و یحتمل بمعنای وسوسه باشد (العین ج۶ ص۶۶، تهذیب اللّغة ج۱۰ ص۳۲۳، لسان العرب ج۵ ص۳۵۲ و ص۳۵۳، کنز العرفان ج۱ ص۴۱). ظاهر، معنای دوّم است چون این بخش از آیه مربوط به غزوه‌ی بدر است. در این غزوه، مشرکین قبل از مسلمین به چاههای آب رسیدند و لذا مسلمین در منطقه‌ای خشک و شن زار فرود آمدند به نحوی که پاهای آنها در شن‌ها فرو می‌رفت. در شب قبل از مقاتله، بعضی از اصحاب رسول خدا ص محتلم شدند و مسلمین دچار عطش گشتند. شیطان در قلب مسلمین وسوسه کرد و این معنا را به قلب آنها القاء نمود که شما باید با جنابت نمازتان را بخوانید و دچار عطش هستید و پاهایتان در شن زار فرو می‌رود. معلوم می‌شود که بر حقّ نیستید. مسلمین بر اثر این وساوس محزون شدند. باران نازل شد. مسلمین با آن غسل کردند و رفع عطش نمودند و شن زار زیر پای آنها محکم و سفت گشت. و بر فرض عدم ظهور، احتمال معنای دوّم مساوی با احتمال معنای اوّل است. بنابراین، استدلال بواسطه این فقره از آیه بر نجاست منیّ مردود است.
