درس خارج فقه استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: کتاب الطهارة/نجاسات/ بول حمار و بغل و فرس/ مرحله سوم: رجوع به روایات

روایت دوّم: روایت ابی الاعزّ النخّاس از ابی عبد الله علیه السّلام.

بحث اوّل: درباره‌ی نسخه‌های روایت.

نسخه‌ی‌ کافی: محمّد بن یحیی عن محمّد بن الحسین عن علی بن الحکم عن ابی الاعزّ النخّاس قال: قلت لابی عبد الله علیه السّلام انّی اعالج الدوابّ فربّما خرجت باللّیل و قد بالت و راثت فیضرب احدها برجله او یده فینضح علی ثیابی فاصبح فأری اثره فیه فقال لیس علیک شیئ. (کافی طبع اسلامیّه ج۳ ص۵۸، طبع دار الحدیث ج۵ ص۱۷۲).

نسخه من لا یحضر: سأل ابو الاعزّ النخّاس ابا عبد الله علیه السّلام فقال انّی اعالج الدوابّ .......... تا آخر متن کافی با اختلاف قلیل. (من لا یحضر ج۱ ص۷۰).

نسخه وافی: محمّد عن محمّد بن الحسین عن علیّ بن الحکم عن ابی الاغرّ النخّاس قال قلت ........ تا آخر متن کافی با اختلاف قلیل. (وافی ج۶ ص۱۹۷).

نسخه وسائل الشیعه: عنه (عن محمّد بن یحیی) عن محمّد بن الحسین عن علیّ بن الحکم عن ابی الاغرّ النحّاس قال قلت لابی عبد الله علیه السّلام ............ تا آخر متن کافی. (وسائل، طبع آل البیت، ج۳ ص۴۰۷).

بحث دوّم: درباره‌ی سند روایت.

نکته الف: در سند روایت طبق نسخه کافی، چهار راوی وجود دارد که سه راوی اوّل، امامی و ثقه هستند. راوی چهارم اگر چه مجهول الحال است (استقصاء الاعتبار ج۳ ص۲۱۱، مناهج الاخیار ج۱ ص۲۱۹) ولی ابن ابی عمیر و صفوان بن یحیی از او نقل روایت می‌کنند (من لا یحضر ج۴ ص۴۲۹) و ایندو راوی از اصحاب اجماع هستند و از غیر ثقه روایت نمی‌کنند. (رجال کشی ج۲ ص۸۳۰، عدّة الاصول ج۱ ص۱۵۴، منهج المقال ج۱ ص۱۴۶).

بنابراین، این روایت از حیث سند حجّت است. توجّه باشد که ظاهر، ابو الاعزّ با راء‌ معجمه است (تنقیح المقال رحلی، ج۳ الکنی ص۳).

نکته ب: مرحوم صدوق در من لا یحضر روایت را از ابی الاعزّ النخّاس نقل فرموده است. در مشیخه من لا یحضر ج۴ ص۴۲۹ آمده است: و ما کان فیه عن ابی الاعزّ النخّاس فقد رویته عن ابی رضی الله عنه عن محمّد بن یحیی العطّار عن ابراهیم بن هاشم عن صفوان بن یحیی و محمّد بن ابی عمیر عن ابی الاعزّ النخّاس.

طریق مرحوم صدوق به این راوی، بخاطر ابراهیم بن هاشم، حسن و یا صحیح است.

بحث سوّم: درباره‌ی دلالت روایت.

از طرفی قدر متیقّن از دوابّ، فرس است. ولی مرحوم مجلسی اوّل در لوامع صاحبقرانی ج۱ ص۵۳۰ مراد از دوابّ را فرس و حمار و بغل می‌دانند. از طرفی دیگر فقره لیس علیک شیئ دلالت بر طهارت بول و روث دوابّ دارد. بنابراین، بول و روث این سه حیوان طاهر است.

روایات زیر نیز در عداد طائفه دوّم قرار می‌گیرند.

الف: روایت عبد الله بن بکیر از ابی عبد الله علیه السّلام.

نسخه کافی: علیّ بن ابراهیم عن ابیه عن ابن ابی عمیر عن ابن بکیر قال: سأل زرارة ابا عبد الله علیه السّلام عن الصلوة ........ یا زرارة فان کان ممّا یؤکل لحمه فالصّلوة فی وبره و بوله و شعره و روثه و البانه و کلّ شیئ منه جائزة اذا علمت انّه ذکّی قد ذکّاه الذّبح فان کان غیر ذلک ممّا قد نهیت عن اکله و حرم علیک اکله فالصّلوة فی کلّ شیئ منه ۰ذکّاه الذّبح او لم یذکّه (کافی طبع اسلامیّه ج۳ ص۳۹۷).

توجّه: مراد از ما یؤکل لحمه، به قرینه مقابل، محلّل الاکل است نه ما اعدّ للاکل. واین دوابّ ثلاثه، محلّل الاکل هستند.

ب: روایت علیّ بن جعفر از موسی بن جعفر علیهما السّلام.

نسخه‌ی مسائل علیّ بن جعفر: سألته عن الدّابة تبول فیصیب بوله المسجد او حائطه أ یصلّی فیه قبل ان یغسل قال اذا جفّ فلا بأس (مسائل، ص۱۸۸).