درس خارج فقه استاد قادر حیدری‌فسائی
1401/11/17
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: کتاب الطهارة/نجاسات/ بول حمار و بغل و فرس/ مرحله سوم: رجوع به روایا
نسخه تهذیب: و بهذا الاسناد (الشیخ ایّده الله تعالی عن ابی القاسم جعفر بن محمّد عن محمّد بن یعقوب) عن علیّ بن ابراهیم عن ابیه عن حمّاد عن حریز عن محمّد بن مسلم قال: سألت ابا عبد الله علیه السّلام ....... تا آخر متن کافی. (تهذیب، تحقیق خرسان، ج۱ ص۲۶۴).
نسخه استبصار: سند و متن روایت در استبصار مثل تهذیب است. (استبصار، تحقیق خرسان، ج۱ ص۱۷۸).
نسخه وافی: سند و متن روایت در وافی مثل کافی است. (وافی ج۶ ص۱۹۳).
نسخه وسائل الشیعة: و بالاسناد عن حمّاد عن حریز عن محمّد بن مسلم فی حدیث قال: سألت ابا عبد الله علیه السّلام عن ابوال الدوابّ .......... تا آخر متن کافی. (وسائل طبع آل البیت، ج۳ ص۴۰۳).
توجّه: در وسائل ج۳ ص۴۰۷ روایت به نحو کامل آورده شده است.
نسخه هدایة الامّة: سئل علیه السّلام عن ابوال الدوابّ و البغال و الحمیر فقال: اغسله. (هدایه ج۱ ص۳۷۲).
توجّه: در بعضی از نسخ هدایه آمده است: سئل علیه السّلام عن البان الابل ........... تا آخر متن کافی.
نسخه بحار الانوار: قال: سألت ابا عبد الله علیه السّلام عن ابوال الدوابّ .......... تا آخر متن کافی. (بحار، طبع بیروت، ج۷۷ ص۶۲).
بحث دوّم: درباره‌ی سند روایت.
سند روایت طبق نسخه کافی، علی بن ابراهیم عن ابیه عن حمّاد عن حریز عن محمّد بن مسلم است. روایت طبق این سند، صحیحه و یا حسنه است. علّت تردید، تردید در توثیق ابراهیم بن هاشم است. (ملاذ الاخیار ج۲ ص۳۷۸، مناهج الاخیار ج۱ ص۲۱۷).
بحث سوّم: درباره‌ی دلالت روایت.
از طرفی کلمه‌ی دابّه در لغت بمعنای کلّ شیئ ممّا خلق الله (خلیل در العین ج۱۸ ص۱۳) یا بمعنای کلّ حیوان مثل کلمه دابّه در آیه و الله خلق کلّ دابّة من ماءٍ (ازهری در تهذیب اللّغة ج۱۴ ص۵۵، ابن عبّاد در المحیط فی اللّغة ج۹ ص۲۶۶، راغب در مفردات ص۳۰۶، فیومی در المصباح ج۱ ص۱۸۸، ابن سیده در المحکم و المحیط ج۹ ص۲۷۹، ابن منظور در لسان ج۱ ص۳۶۹، حمیری در شمس العلوم ج۴ ص۱۹۹۴، فیروز آبادی در القاموس ج۱ ص۸۵، زبیدی در تاج العروس ج۱ ص۴۷۸، ازدی در کتاب الماء ج۲ ص۴۴۳) یا بمعنای کلّ ماشٍ علی الارض (طریحی در مجمع البحرین ج۲ ص۵۵، مرحوم سیّد در الطّراز ج۲ ص۷، ابن فارس در معجم مقاییس ج۲ ص۲۶۳) یا بمعنای الّتی ترکب (جوهری در صحاح ج۱ ص۱۲۴) است و در عرف بمعنای مرکب (حمیری در شمس العلوم ج۴ ص۱۹۹۴، فیروز آبادی در القاموس ج۱ ص۸۵، مرحوم سیّد در الطّراز ج۲ ص۷، زبیدی در تاج العروس ج۱ ص۴۷۸، خلیل در العین ج۸ ص۱۳) یا بمعنای حمار و فرس و بغل (مدارک ج۱ ص۷۱، روضة المتّقین ج۱ ص۸۳، شرح کاشف بر طهارت قواعد ص۱۹۳) یا بمعنای فرس و بغل (فیّومی در مصباح ج۱ ص۱۸۸) یا بمعنای خصوص فرس (راغب در مفردات ص۳۰۶، مدارک ج۱ ص۷۱، کشف الرموز ج۱ ص۴۷۰، روضة المتّقین ج۱ ص۸۳، شرح کاشف بر طهارت قواعد ص۱۹۳، وافی ج۶ ص۱۹۴) است و در دوران بین حمل لفظ بر معنای لغوی و عرفی، معنای عرفی مقدّم است و در معنای عرفی، فرس قدر متیقّن است. پس فرس در روایت، قدر متیقّن است. از طرفی دیگر مقتضای معنای عرفی وجوب غسل ابوال این دوابّ ثلاثه، نجاست ابوال این دوابّ است. بنابراین روایت دلالت بر نجاست ابوال این دوابّ می‌کند.
روایات زیر نیز در عداد طائفه اوّل قرار می‌گیرند.
۱) روایت حلبی از ابی عبد الله علیه السّلام.
نسخه‌ی تهذیب: الحسین بن سعید عن فضالة عن حسین بن عثمان عن ابن مسکان عن الحلبیّ قال: سألت ابا عبد الله علیه السّلام عن ابوال الخیل و البغال فقال اغسل ما اصابک منه (تهذیب، تحقیق خرسان، ج۱ ص۲۶۵).
توجّه: در بعضی از روایات، بول بعضی از این دوابّ ثلاث ذکر شده است. مثل روایت فوق. این روایات بواسطه‌ی عدم القول بالفصل دلالت بر حکم بول بقیّه این دوابّ نیز می‌کنند. مجمع الفائدة ج۱ ص۳۰۰، لوامع الاحکام ص۱۰۳.
۲) روایت حلبی از ابی عبد الله علیه السّلام.
نسخه کافی: محمّد بن یحیی عن احمد بن محمّد عن البرقیّ عن ابان عن الحلبیّ عن ابی عبد الله علیه السّلام قال: لا بأس بروث الحمیر و اغسل ابوالها. (کافی، طبع اسلامیّه، ج۳ ص۵۷).
۳) روایت سماعة از ابی عبد الله علیه السّلام.
نسخه تهذیب: عنه (عن الحسین بن سعید) عن عثمان بن عیسی عن سماعة. قال: سألته عن بول السنّور و الکلب و الحمار و الفرس قال کابوال الانسان. (تهذیب، تحقیق خرسان، ج۱ ص۴۲۲).
۴) روایت عبد الاعلی بن اعین از ابی عبد الله علیه السّلام.
نسخه استبصار: محمّد بن احمد بن یحیی عن السندیّ بن محمّد عن یونس بن یعقوب عن عبد الاعلی بن اعین قال: سألت ابا عبد الله علیه السّلام عن ابوال الحمیر و البغال قال اغسل ثوبک قال قلت فارواثهما قال هو اکبر من ذلک. (استبصار، تحقیق خرسان، ج۱ ص۱۷۹).
۵) روایت ابی مریم از ابی عبد الله علیه السّلام.
نسخه استبصار: محمّد بن یعقوب عن الحسین بن محمّد عن معلّی عن الوشّاء عن ابان بن عثمان عن ابی مریم قال: قلت لابی عبد الله علیه السّلام ما تقول فی ابوال الدوابّ و ارواثها قال امّا ابوالها فاغسل ان اصابک و امّا ارواثها فهی اکثر من ذلک. (استبصار، تحقیق خرسان، ج۱ ص۱۷۸).
