درس خارج فقه استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: کتاب الطهارة/نجاسات/بول خفاش/ مرحله‌ی چهارم: رجوع به اجماع

طائفه چهارم: بعضی از فقهاء در مسئله بول خفّاش دارای عملکرد مختلف هستند.

از فقهاء ‌قرن پنجم:

مرحوم شیخ طوسی در مبسوط ج۱ ص۳۹ و در نهایة ص۵۵ فتوی بدون نقل اجماع داده‌ است. قال فی المبسوط: و بول الخشّاف نجس و بول الطیور کلّها و ذرقها طاهر سواء اکل لحمها او لم یؤکل. این فقیه در استبصار ج۱ ص۱۸۸ و در تهذیب ج۱ ص۲۶۶ روایت داود و غیاث را نقل فرموده و روایت غیاث را حمل بر تقیّه کرده است. قال فی الاستبصار: فالوجه فی هذه الرّوایة (روایة غیاث) ان نحملها علی ضرب من التقیّة لانّها مخالفة لاصول المذهب لانّا قد بیّنا انّ کلّ ما لا یؤکل لحمه لا تجوز الصّلوة فی بوله و الخشاف ممّا لا یؤکل لحمه فلا تجوز الصّلوة فی بوله و الرّوایة الاولی (روایة داود) تؤکّد هذه الاصول بصریحها. ولی فتوای این فقیه در خلاف ج۱ ص۴۸۵ همراه با نقل اجماع است. قال: کلّ ما یؤکل لحمه من الطیور و البهائم بوله و ذرقه و روثه طاهر ........... و ما لا یؤکل لحمه فبوله و روثه و ذرقه نجس لا یجوز الصلوة فی قلیله و لا کثیره ......... دلیلنا اجماع الفرقة و اخبارهم و هی اکثر من ان تحصی.

مرحوم ابن برّاج در المهذّب ج۱ ص۵۱ فتوی بدون نقل اجماع داده است. قال: و امّا الثالث (من النّجاسات) فهو بول و ذرق جمیع الطیور الّتی لا یؤکل لحمها ......... ولی فتوای این فقیه در شرح جمل العلم و العمل ص۵۶ همراه با نقل اجماع است. قال: امّا الّذی ینجس به الماء عندنا فهو ملاقاة اجسام الکفّار ........ و العذرة و بول کلّ ما لا یؤکل لحمه و ذرقه و روثه.

از فقهاء‌ قرن هشتم:

مرحوم علّامه در تحریر ج۱ ص۱۵۵ و در تبصره ص۳۵ و در ارشاد ج۱ ص۲۳۸ و در تلخیص المرام ص۱۷ و در متنهی ج۳ ص۱۶۹ فتوی بدون نقل اجماع داده‌ است. قال فی التحریر: الاوّل و الثانی: البول و الغائط من کلّ حیوان له نفس سائلة لا یؤکل لحمه .......... و قول الشیخ رحمه الله فی المبسوط: انّ بول الطیور کلّها طاهر سواء اکل لحمها او لا و کذا ذرقها الّا الخشّاف ضعیف .......... ولی فتوای این فقیه در تذکره ج۱ ص۴۹ و در مختلف ج۱ ص۴۵۷ همراه با نقل اجماع است. قال فی التذکره: البول و الغائط من کلّ حیوان ذی نفس سائلة غیر مأکول اللّحم نجسان باجماع العلماء کافّة .......... و قول الشیخ فی المبسوط بطهارة ذرق ما لا یؤکل لحمه من الطیور لروایة ابی بصیر ضعیف .............

از فقهاء ‌قرن نهم:

مرحوم صیمری در تلخیص الخلاف ج۱ ص۱۶۳ فتوی بدون نقل اجماع داده است. قال: قال الشیخ: و ما لا یؤکل لحمه بوله و روثه نجس. ولی فتوای این فقیه در کشف الالتباس ص۳۹۲ همراه با نقل اجماع است. قال: الاوّل و الثانی البول و الغائط من کلّ ذی نفس سائلة غیر مأکول اللّحم ........ لقول الصادق علیه السلام .......... و للاجماع.

از فقهاء قرن دهم:

مرحوم شهید ثانی در روض الجنان ج۱ ص۴۳۳ فتوی بدون نقل اجماع داده است. قال: النجاسات عشرة. البول و الغائط من الحیوان ذی النّفس السائلة ........... غیر مأکول اللّحم. ولی فتوای این فقیه در مسالک ج۱۲ ص۹۱ همراه با نقل اجماع است. قال: لا خلاف فی نجاسة بول ما لا یؤکل لحمه ممّا له نفس.

نتیجه نهائی بحث در مرحله‌ی چهارم: نسبت به نجاست بول خفّاش، شهرت محصّله و منقوله و اجماع منقول وجود دارد. با حفظ این نکته، درباره‌ی بول خفّاش، در ابتداء نظر، دو روایت وجود دارد.

۱) روایت غیاث بن ابراهیم. این روایت، تقیّه و مورد اعراض اصحاب است. (تهذیب ج۱ ص۲۶۶، استبصار ج۱ ص۱۸۸). تقیّه و اعراض موجب عدم حجیّت روایت می‌شود. چون شرط حجیّت ، احراز صدور و جهت صدور است و با وجود تقیّه، احراز جهت صدور و با وجود اعراض، احراز صدور منتفی می‌شود. (مصباح الهدی ج۱ ص۳۰۲). ولی حکم به تقیّه بودن روایت، مشکل است. (مدارک ج۲ ص۲۶۲).

۲) روایت داود بن کثیر رقّی. این روایت، مشهور و مورد اقبال اصحاب است. شهرت و اقبال موجب تأیید و حجیّت روایت می‌شود. (ملاذ الاخیار ج۲ ص۳۸۳) و در نتیجه، بول خفّاش نجس است.

اگر ایندو روایت از حیث حجیّت متکافؤ بودند، مقتضای جمع عرفی، طهارت بول خفّاش و استحباب غَسل شیئ ملاقی با بول خفّاش بود.