درس خارج فقه استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: کتاب الطهارة/نجاسات/بول خفاش/ مرحله‌ی سوم: رجوع به روایات

طائفه دوّم: روایاتی که مدلول آنها، نجاست بول خفّاش است.

روایت اوّل: روایت داود رَقّی از ابی عبد الله علیه السّلام.

بحث اوّل: درباره‌ی نسخه‌های روایت.

نسخه تهذیب: عنه (عن محمّد بن احمد بن یحیی) عن موسی بن عمر عن یحیی بن عمر عن داود الرقّی قال: سألت ابا عبد الله علیه السّلام عن بول الخشاشیف یصیب ثوبی فأطلبه فلا اجده قال اغسل ثوبک. (تهذیب، تحقیق خرسان، ج۱ ص۲۶۵).

نسخه استبصار: اخبرنی الحسین بن عبید الله عن احمد بن محمّد بن یحیی عن ابیه عن محمّد بن احمد بن یحیی عن موسی بن عمر ............ تا آخر سند و متن تهذیب. (استبصار، تحقیق خرسان، ج۱ ص۱۸۸).

نسخه وافی: سند و متن روایت در وافی مثل تهذیب است. (وافی ج۶ ص۱۹۹).

نسخه وسائل الشیعة: سند و متن روایت در وسائل مثل تهذیب است. (وسائل، طبع آل البیت، ج۳ ص۴۱۲).

نسخه بحار الانوار: السرائر، نقلاً من کتاب محمّد بن علیّ بن محبوب عن موسی بن عمر عن بعض اصحابه عن داود الرقّی قال: سألت ......... تا آخر متن تهذیب. (بحار، طبع بیروت ج۷۷ ص۱۰۹، سرائر ج۳ ص۶۱۱).

نسخه مقنع: و ان اصاب ثوبک بول الخشاشیف فاغسل ثوبک. (مقنع ص۱۳، مستدرک ج۲ ص۵۶۰).

بحث دوّم: درباره‌ی سند روایت.

نکته الف: شیخ طوسی در تهذیب این روایت را از محمّد بن احمد بن یحیی نقل فرموده است. در مشیخه‌ی تهذیب ص۷۱ آمده است: و ما ذکرته فی هذا الکتاب عن محمّد بن احمد بن یحیی الاشعری فقد اخبرنی به الشّیخ ابو عبد الله ......... . بنابراین، طریق مرحوم شیخ به محمّد بن احمد بن یحیی متعدّد است. ولی مرحوم شیخ در استبصار این روایت را با یک طریق از بین طرق خود به محمّد بن احمد بن یحیی نقل کرده است. به نظر می‌رسد که در خصوص این روایت، مرحوم شیخ این روایت را در تهذیب با تمامی طرق نقل نکرده است. طریق انتخابی مرحوم شیخ در استبصار بخاطر وجود احمد بن محمد بن یحیی در طریق، صحیح و یا حسن است.

نکته ب: در سند روایت، سه راوی نیاز به بررسی اجمالی دارد.

۱) موسی بن عمر. در این راوی دو احتمال است.

الف: مراد، موسی بن عمر بن یزید باشد. ظاهر شیخ طوسی و نجاشی و ابن شهر آشوب این است که موسی بن عمر بن یزید، امامی است (فهرست ص۴۵۴، رجال نجاشی ص۴۰۵، معالم العلماء ص۱۲۰، تنقیح المقال رحلی ج۳ ص۲۵۷). این راوی، امامی مجهول است (تنقیح المقال رحلی ج۱ ص۱۵۶ و ج۳ ص۲۵۷). یعنی نام او در کتب رجال آمده ولی مدح و ذمّ درباره‌ی او نیامده است. ذکر شدن این راوی در جزء اوّل از رجال ابن داود ص۳۵۵ (فی ذکر الممدوحین و من لم یضعّفهم الاصحاب) با مجهول بودن این راوی قابل جمع است.

ب: مراد، موسی بن عمر بن بزیع باشد. این راوی، امامی و ثقه است. (رجال نجاشی ص۴۰۹، معالم العلماء ص۱۲۱، رجال شیخ ص۳۷۸، رجال علّامه ص۱۶۵، نقد الرّجال ج۴ ص۴۳۷، زبدة الاقوال ص۳۸۴، مجمع الرّجال ج۶ ص۱۵۸، جامع الرواة ج۲ ص۳۷۸، مرحوم حرّ در رجال ص۲۴۷ و در وسائل ج۳۰ ص۴۹۸، الوجیزه ص۱۸۶، منتهی المقال ج۶ ص۳۵۳، شعب المقال ص۱۳۹، مستدرک ج۲۷ ص۱۵۳، بهجة الآمال ج۷ ص۱۱۲، تنقیح المقال رحلی ج۳ ص۲۵۷، قاموس الرّجال ج۱۰ ص۲۸۸، رجال ابن داود ص۳۵۵ و ..............).

بنابراین، موسی بن عمر در روایت، مشترک بین ثقه و مجهول است. (استقصاء الاعتبار ج۳ ص۲۹۴، مناهج الاخیار ج۱ص۲۳۴).

۲) یحیی بن عمر.

یحیی بن عمر غیر از یحیی بن عمرو (یا یحیی بن عمرو بن خلیفة الزّیّات یا یحیی بن عمرو الزّیّات) است. اشتراک بین ایندو راوی، در نقل روایت از داود بن کثیر رقّی است و افتراق در این است که دوّمی، امامی مجهول است (رجال طوسی ص۳۶۸، رجال برقی ص۵۴، تنقیح المقال رحلی ج۱ ص۱۶۵ و ج۳ ص۳۲۰) و اوّلی، مجهول است. (استقصاء الاعتبار ج۳ ص۲۹۴، مناهج الاخیار ج۱ ص۲۳۴) و همین جهالت مطلق، موجب ضعف روایت است.

در استبصار ج۲ ص۵۹ و در وسائل ج۹ ص۵۴۶ در سند روایتی آمده است: یحیی بن عمر الزیّات عن داود بن کثیر رقّی. صحیح این است که گفته شود یحیی بن عمرو الزیّات. و شاهد این است که در تهذیب ج۴ ص۱۳۸ همین روایت با همین سند بصورت یحیی بن عمرو الزیّات است. ولی در علل الشرایع ج۲ ص۳۷۷ و در بحار الانوار ج۹۳ ص۱۸۶ این روایت بصورت یحیی بن عمران عن داود الرقّی آمده است.

بنابراین، یحیی بن عمر، ضعیف است.