درس خارج فقه استاد قادر حیدری‌فسائی
1401/10/19
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: کتاب الطهارة/نجاسات/غائط طیر غیر مأکول اللّحم/رجوع به روایات.
روایت دوّم: روایت عمّار ساباطی از ابی عبد الله علیه السّلام.
بحث اوّل: درباره‌ی نسخه‌های روایت.
نسخه‌ی تهذیب: عنه (عن محمّد بن احمد بن یحیی) عن احمد بن الحسن بن علیّ بن فضّال عن عمرو بن سعید عن مصدّق بن صدقة عن عمّار بن موسی عن ابی عبد الله علیه السّلام قال: سألته عن الرّبیثا فقال .......... و عن الخطّاف قال لا بأس به هو ممّا یحلّ اکله لکن کره لانّه استجار بک و وافی منزلک و کلّ طیر یستجیر بک فاجره .......... (تهذیب، تحقیق خرسان، ج۹ ص۸۰).
نسخه‌ی عوالی اللئالی: روی عمّار بن موسی ایضا فی کتابه عن الصّادق علیه السّلام قال: خرء الخطّاف لا بأس به و هو ممّا یحلّ اکله و لکن کُره اکله لانّه استجار بک و رُوی فی منزلک و کلّ طیر استجار بک فاجره (عوالی، ج۳ ص۴۶۹).[1]
نسخه‌ی بحار الانوار: المختلف نقلا من کتاب عمّار بن موسی عن الصّادق علیه السّلام. قال: خرء الخطّاف لا بأس به هو ممّا یؤکل لحمه ولکن کره اکله لانّه استجار بک و آوی فی منزلک و کلّ شیء یستجیر بک فاجره (بحار، طبع بیروت، ج۶۱ ص۲۸۴ [2] و ج۷۷ ص۱۰۹)[3] .
نکته:
در مختلف ج۸ ص۳۱۰ آمده است: خرء الخطّاف لا بأس به و هو ممّا یحلّ اکله و لکن کره اکله لانّه استجار بک و روی فی منزلک و کلّ طیر یستجیر بک فأجره. در بحار ج۶۲ ص۲۹۳ مثل مختلف است ولی بجای روی، اَوی آمده است.
نسخه وسائل الشیعه: الحسن بن یوسف بن المطهّر العلّامة فی المختلف نقلا من کتاب عمّار بن موسی عن الصّادق علیه السّلام قال: خرء الخطّاف لا بأس به هو ممّا یؤکل لحمه و لکن کره اکله لانّه استجار بک (و اَوی الی منزلک) و کلّ طیر یستجیر بک فاجره. (وسائل، طبع آل البیت، ج۳ ص۴۱۱ [4] و ج۲۳ ص۳۹۳).[5]
نسخه‌ی الفصول المهمّة: سئل الصّادق عن الخطاف .......... تا آخر متن وسائل. (الفصول ج۲ ص۴۲۰).
نسخه‌ی هدایة الامّة: و قال علیه السّلام: خرء الخطّاف لا بأس به ......... تا آخر متن وسائل. (هدایه، ج۸ ص۲۷).[6]
نسخه وافی: محمّد بن احمد عن الفطحیة عن ابی عبد الله علیه السلام قال سألته عن الخطاف قال لا بأس به و هو ممّا ....... تا آخر متن تهذیب. (وافی، ج۱۹ ص۲۰۳).[7]
بحث دوّم: درباره‌ی سند روایت.
نکته الف: روایت طبق نسخه وسائل موثّقه است. چون مرحوم علّامه، امامی ثقه و عمّار بن موسی ساباطی، فطحی ثقه است.
نکته ب: مرحوم شیخ طوسی این روایت را در تهذیب از محمّد بن احمد بن یحیی بن عمران اشعری نقل فرموده است. در مشیخه‌ی تهذیب ص۷۱ آمده است: و ما ذکرته فی هذا الکتاب عن محمّد بن احمد بن یحیی الاشعری فقد اخبرنی به الشیخ ابو عبد الله ..........
بعضی از طرق مرحوم شیخ به این راوی، صحیح است و صحّت بعضی از طرق ما را از بررسی درباره‌ی رجال تمامی طرق بی‌نیاز می‌کند. ولی چون تمامی رواة بعد از این راوی، فطحی ثقه هستند، این روایت موثّقه می‌شود.
بحث سوّم: درباره‌ی دلالت روایت.
این روایت به سه نحوه نقل شده است.
۱) عن الخطّاف (بدون کلمه‌ی خرء). مثل نسخه تهذیب و الفصول المهمّة و وافی. روایت طبق این نقل، مربوط به بحث (عذره‌ی طیر) نیست.
۲) خرء الخطّاف لا بأس به هو ممّا یؤکل. مثل نسخه بحار و وسائل و هدایة الامّة. جمله‌ی هو ممّا یؤکل لحمه طبق این نقل، ظهور دارد در اینکه تتمّه برای قبل و علّت برای حکم ما قبل (طهارت خرء خطّاف) است. منطوق تعلیل این است که مأکول اللّحم بودن علّت تامّه برای طهارت است و مفهوم تعلیل این است که با انتفاء علّت، معلول (طهارت) نیز منتفی خواهد شد. حتّی اگر شیء، طیر باشد. به اینصورت: ما لا یحلّ اکله، فی خرئه بأس. طبق این مفهوم، عذره‌ی طیر غیر مأکول اللّحم نجس است. اگر جمله‌ی هو ممّا یؤکل لحمه جمله‌ی مستأنفه و مستقلّه و غیر مرتبط با ما قبل بود، عرفاً مناسب بود که لفظی دالّ بر استقلال و انفصال جمله آورده شود. در حالیکه چنین لفظی در بین نیست. (مستند الشیعة ج۱ ص۱۳۸، طهارت شیخ انصاری ج۵ ص۲۹، تبصرة الفقهاء ج۲ ص۴۱۱).
۳) خرء الخطّاف لا بأس به و هو ممّا یحلّ اکله. مثل نسخه عوالی و مختلف. جمله‌ی و هو ممّا یحلّ اکله طبق این نقل، ظهور دارد در اینکه جمله‌ی مستقلّه و مستأنفه است که امام علیه السّلام با این جمله در مقام بیان یک حکم مستقلّ (حلیّت اکل لحم خطّاف) است. نه اینکه در مقام تعلیل برای حکم ما قبل باشند. روایت طبق این نقل مربوط به بحث (عذره طیر غیر مأکول اللّحم) نیست. مصباح الهدی ج۱ ص۳۰۲.[8]
و لقائلٍ ان یقول که طبق نقل دوّم، تعلیل فاقد مفهوم است. چون شرط وجود مفهوم، احراز علیّت منحصره‌ی علّت است و این شرط، منتفی است. (بحوث ج۳ ص۱۱، مصباح الفقیه ج۷ ص۱۸).
با این اختلاف در ضبط و شکّ در وجود لفظ خرء و در نتیجه، اجرای اصالة عدم زیاده (عدم زیاده لفظ خرء)، روایت قابل استناد برای موضوع مورد بحث (عذره‌ی طیر غیر مأکول اللّحم) نخواهد بود.
