درس خارج فقه استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: کتاب الطهارة/نجاسات/بول طیر غیر مأکول اللّحم- رجوع به اجماع

طائفه سوّم: بعضی از فقهاء نقل اجماع و یا عدم خلاف فرموده‌اند.

از فقهاء قرن پنجم:

مرحوم سیّد مرتضی در النّاصریّات ص۸۶. قال: کلّ حیوان یؤکل لحمه فبوله و روثه طاهر ............ الدّلیل علی صحّة مذهبنا، اجماع الفرقة المحقّة علیه ........ فیحمل ذکر البول فی الخبر (انّما یغسل الثوب من البول) علی انّ المراد به ما لا یؤکل لحمه.[1]

نکته:

مرحوم سیّد در رسائل ج۲ ص۲۸۵ می‌فرماید: المتواطئة: الّتی تدلّ علی اعیان متعدّدة بمعنی واحد مشترک بینها کاسم الانسان علی زید و عمرو و الحیوان علی الانسان و الفرس و الطّیر.[2] با توجّه به این عبارت، کلمه‌ی حیوان که در ناصریات آمده، شامل طیر نیز می‌شود. همانطوریکه کلمه‌ی ما لا یؤکل لحمه در ذیل عبارت ناصریات شامل طیر است.

از فقهاء قرن ششم:

مرحوم طبرسی در مؤتلف ج۱ ص۱۶۸. قال: مسألة ـ ۲۲۷ ـ (ج): کلّ ما یؤکل لحمه من الطّیر و البهائم فبوله و روثه و ذرقه طاهر ........ و ما لا یؤکل لحمه فبوله و روثه نجس ........ و یدلّ علی مذهبنا مضافا الی اجماع الفرقة ما رووه انّ النّبیّ ص ...........[3]

مرحوم سیّد بن زهره در غنیه ج۱ ص۴۰. قال: النّجاسات هی بول و خرء ما لا یؤکل لحمه بلا خلاف و ما یؤکل لحمه اذا کان جلّالا بدلیل الاجماع فامّا اذا لم یکن جلّالا فلا بأس ببوله و روثه بدلیل الاجماع.[4]

مرحوم ابن ادریس در سرائر ج۱ ص۱۷۸. قال: انّ الاجماع من الطائفة حاصل علی انّ روث و بول و ذرق کلّ مأکول اللّحم من الحیوان طاهر.[5]

از فقهاء قرن نهم:

مرحوم فاضل مقداد در التنقیح الرائع ج۱ ص۱۴۳. قال: رجیع مأکول اللّحم عندنا طاهر خلافا للشافعی. لنا الاصل و لانّه ص امر اهل عرینة ان یشربوا ابوال الابل و لم یأمرهم بالغسل و لقول الباقر و الصّادق علیهما السّلام: لا تغسل ثوبک من بول شیء یؤکل لحمه و به قال مالک و ابو حنیفة.[6]

نکته:

الف: کلمه‌ی رجیع در نظر بعضی از لغویّین بمعنای خصوص روث و در نظر بعضی دیگر بمعنای روث و عذره است. (خلیل در العین ج۱ ص۲۲۶، ابن درید در جمهرة اللّغة ج۱ ص۲۵۸، ابن عبّاد در المحیط ج۶ ص۱۸۳، جوهری در صحاح ج۳ ص۱۲۱۷، ابن سیده در المحکم ج۱ ص۳۱۸، ازدی در کتاب الماء ج۲ ص۵۱۲، زمخشری در اساس البلاغة ص۲۲۲ و در الفائق ج۲ ص۲۲، حمیری در شمس العلوم ج۴ ص۲۴۲۸، ازهری در تهذیب اللّغة ج۱ ص۲۳۴، طریحی در مجمع البحرین ج۴ ص۳۳۵ و ....... ) ولی در کلام بعضی تعلیلی آمده که با توجّه به این تعلیل اطلاق رجیع به بول نیز صحیح خواهد بود. مثل ابن سیده در المحکم ج۱ ص۳۱۷. قال: الرّجیع النجو و الرّوث لانّه رجع عن حاله الّتی کان علیها. (رجوع از حال سابق خود،‌ در بول نیز وجود دارد).

ب: انطباق کلمه‌ی رجیع در عبارت مرحوم فاضل مقداد بر بول و روث، سازگار با هر سه دلیلی است که در کلام این فقیه ذکر شده است. (الاصل، لانّه ص امر، لقول الباقر و الصادق علیهما السّلام) به اینصورت که دلیل اوّل ناظر به بول و روث و دلیل دوّم و سوّم ناظر به بخش بول باشد. ولی انطباق این کلمه بر خصوص روث، تنها با دلیل اوّل سازگار است.

ج: در النّاصریّات ص۸۶ نظر ابی حنیفه به اینصورت بیان شده که بول و روث حیوان مأکول اللّحم نجس است. و لذا نقل طهارت از ابی حنیفه در التنقیح الرائع با توجّه به الناصریّات صحیح نیست. اعمّ از اینکه مراد از رجیع در عبارت این فقیه، خصوص بول و یا اعمّ از بول و روث باشد.