درس خارج فقه استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: کتاب الطهارة/نجاسات/غائط حیوان غیر مأکول اللحم دارای نفس سائله/رجوع به روایات

روایت اوّل: روایت علیّ بن جعفر از موسی بن جعفر علیهما السّلام.

بحث اوّل: درباره‌ی نسخه‌های روایت.

نسخه‌ی مسائل علیّ بن جعفر: و سألته عن الفأرة و الدّجاجة و الحمامة و اشباههنّ تطأ علی العذرة ثمّ تطأ علی الثوب أ یغسل قال ان کان استبان من اثره شیئ فاغسله و الّا فلا بأس. (مسائل علیّ بن جعفر ص۱۹۳).

نسخه‌ی قرب الاسناد حمیری: مثل روایت در قرب الاسناد مثل مسائل علی بن جعفر است. (قرب الاسناد ص۱۹۳).

نسخه‌ی تهذیب: محمّد بن علیّ بن محبوب عن احمد عن موسی بن القاسم عن علیّ بن محمّد قال: سألته عن خنزیر اصاب ثوبا و هو جافّ هل تصلح الصّلوة فیه قبل ان یغسله قال نعم ینضحه بالماء ثمّ یصلّی فیه و سألته عن الفأرة و الدّجاجة و الحمام و اشباهها تطأ العذرة ثمّ تطأ الثوب أ یغسل قال ان کان استبان من اثره شیئ فاغسله و الّا فلا بأس. (تهذیب، تحقیق خرسان، ج۱ ص۴۲۴).

توجّه: فقره‌ی سألته عن خنزیر ......... در کتاب مسائل علیّ بن جعفر ص۲۱۸ و در قرب الاسناد ص۱۹۳ آمده است.

نسخه وافی: سند و متن روایت در وافی مثل تهذیب است.

نسخه وسائل الشیعة: و باسناده عن محمّد بن علیّ بن محبوب عن احمد عن موسی بن القاسم عن علیّ بن محمّد علیهما السّلام فی حدیث قال: سألته عن الفأرة ........ تا آخر متن تهذیب. (وسائل، طبع آل البیت، ج۳ ص۴۶۷).

توجّه: در بعضی از نسخ وسائل و در بعضی از نسخ تهذیب آمده است: موسی بن القاسم عن علیّ بن جعفر علیهما السّلام. و صدر حدیث یعنی فقره‌ی سألته عن خنزیر ......... در وسائل ج۳ ص۴۴۲ آمده است.

نسخه بحار الانوار: مرحوم مجلسی در بحار ج۱۰ ص۲۸۸ روایت را از کتاب مسائل علیّ بن جعفر و در بحار ج۷۷ ص۱۲۲ و ص۱۲۷ روایت را از قرب الاسناد نقل فرموده است و فقره‌ی سألته عن خنزیر .......... را در بحار ج۷۷ ص۵۴ آورده است.

بحث دوّم: درباره‌ی سند روایت.

نکته الف: در سند روایت طبق بعضی از نسخ تهذیب آمده است: عن علیّ بن محمّد. ولی صحیح، علیّ بن جعفر است. (انتخاب الجیّد من تنبیهات السیّد ج۱ ص۲۵۷).

نکته ب: مرحوم شیخ در تهذیب این روایت را از محمّد بن علیّ بن محبوب نقل فرموده است. در مشیخه‌ی تهذیب ص۷۲ آمده است: و ما ذکرته فی هذا الکتاب عن محمّد بن علیّ بن محبوب فقد اخبرنی به الحسین بن عبید الله عن احمد بن محمّد بن یحیی العطّار عن ابیه محمّد بن یحیی عن محمّد بن علیّ بن محبوب. سند روایت طبق نسخه تهذیب، صحیحه و یا حسنه است. علّت اختلاف در صحّت و حسن روایت، اختلاف در توثیق احمد بن محمّد بن یحیی العطّار است.

بحث سوّم: درباره‌ی دلالت روایت.

درباره‌ی عذره که در روایت آمده، دو احتمال است.

الف: عذره بمعنای عامّ است. یعنی عذره بمعنای فضله‌ی انسان و غیر انسان است.

ظاهر بعضی از لغویّین که خرء را تفسیر به عذره نموده‌اند، همین معناست. (فیروز آبادی در القاموس المحیط ج۱ ص۱۴، جوهری در صحاح ج۱ ص۴۶ و ..........).

در بعضی از روایات نیز عذره به فضله غیر انسان اطلاق شده است. مثل روایت زیر:

الحسین بن محمّد عن عبد الله بن عامر عن علیّ بن مهزیار عن فضالة عن ابان عن عبد الرّحمن بن ابی عبد الله قال: سألت ابا عبد الله علیه السّلام عن الرّجل یصلّی و فی ثوبه عذرة من انسان او سنّور او کلب یعید صلوته فقال ان کان لم یعلم فلا یعید (کافی، طبع اسلامیّه ج۳ ص۴۰۶).

طبق این احتمال، روایت دلالت بر نجاست مطلق عذره می‌کند. چون صیغه امر در جواب (فاغسله) دالّ بر وجوب غسل ثوب از غائط است و وجوب غسل به ملازمه‌ی عرفیّه دالّ بر نجاست عذره در ثوب است و بواسطه‌ی عدم القول بالفصل، نجاست عذره در غیر ثوب نیز ثابت می‌شود. بنابراین، مدلول روایت، نجاست عذره به نحو مطلق است.