درس خارج فقه استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: کتاب الطهارة/نجاسات/بول حیوان غیر مأکول اللحم دارای نفس سائله/شکّ

نکته: شکّ مکلّف دو صورت دارد.

صورت اوّل: شکّ در حیوان. شکّ مکلّف در حیوان دو حالت دارد.

حالت اوّل: شکّ در مأکولیّت و عدم مأکولیّت لحم.

توضیح: گاهی مکلّف یقین دارد که این حیوان، مأکول اللّحم است و یا یقین دارد که این حیوان، غیر مأکول است. اگر حیوان، مأکول اللّحم باشد، بول او طاهر است و اگر غیر مأکول اللّحم باشد، در صورتیکه دارای نفس سائله باشد، بول او نجس است و در صورتیکه فاقد نفس سائله باشد، بول او طاهر است. ولی گاهی مکلّف شکّ دارد که این حیوان، مأکول اللّحم است و یا غیر مأکول اللّحم. و شکّ مکلّف گاهی از قبیل شبهه‌ی موضوعیّه است (کما لو تردّد حیوان بین کونه غنماً او خنزیراً لبعض العوارض الموجبة للاشتباه من ظلمة و نحوها) و گاهی از قبیل شبهه حکمیّه است (کما فی الحیوان المتولّد من الحیوانین الّذی لم یتبع شیئا منهما فی الاسم).

حکم بول در این موارد مشکوکه، طهارت است. تفاوت شبهه حکمیّه و موضوعیّه، در فحص و عدم فحص است.

حالت دوّم: شکّ در سائلیّت و عدم سائلیّت نفس.

توضیح: گاهی مکلّف یقین دارد که این حیوان، دارای نفس سائله است و یا یقین دارد که این حیوان، فاقد نفس سائله است. اگر حیوان، فاقد نفس سائله باشد، بول او طاهر است و اگر دارای نفس سائله باشد، در صورتیکه غیر مأکول اللّحم باشد، بول او نجس است و در صورتیکه مأکول اللّحم باشد، بول او طاهر است. ولی گاهی مکلّف شکّ دارد که این حیوان، دارای نفس سائله است و یا فاقد نفس سائله. (کالحیّة الّتی وقع الکلام فی انّها من ذی النّفس کما یشهد به بعض او من غیره).

حکم بول در این مورد مشکوک نیز طهارت است.

صورت دوّم: شکّ در بولیّت.

توضیح: گاهی مکلّف یقین دارد که این مایع، بول است و یا یقین دارد که این مایع، بول نیست. حکم در صورت یقین، فی الجملة معلوم است. ولی گاهی مکلّف شکّ دارد که این مایع، بول است یا غیر بول. یا یقین دارد که این مایع، بول است ولی شکّ دارد که بول حیوان مأکول اللّحم است و یا بول حیوان غیر مأکول اللّحم و یا یقین دارد که این مایع، بول است ولی شکّ دارد که بول حیوان دارای نفس سائله است و یا بول حیوان فاقد نفس سائله.

حکم بول در این موارد مشکوکه نیز طهارت است (مصباح الفقیه ج۷ ص۳۰).

توجّه باشد که در این صورت دوّم نیز در بعضی از مصادیق شکّ، شبهه‌ی موضوعیّه و حکمیّه قابل تصوّر است و توجّه باشد که علّت حکم به طهارت در جمیع این صور، قاعده‌ی طهارت است.

فتوای نهائی در باب بول: بول حیوان غیر مأکول اللّحم دارای نفس سائله نجس است و بول حیوان غیر مأکول اللّحم فاقد نفس سائله و بول حیوان مأکول اللّحم مطلقا، طاهر است.

قال المحقّق صاحب العروة: فصل. النّجاسات اثنتا عشرة: الاوّل و الثّانی: البول و الغائط من الحیوان الّذی لایؤکل لحمه انسانا او غیره، برّیا او بحریّا، صغیرا او کبیرا بشرط ان یکون له دم سائل حین الذّبح.

مقدّمه اوّل: فتوای صاحب عروه.

غائط حیوان با دو شرط جزء نجاسات است.

الف:‌ حیوان، غیر مأکول اللّحم باشد.ب: برای حیوان در وقت ذبح، نفس سائله باشد.

مقدّمه دوّم: تبدیل فتوی به سؤال.

سؤال: آیا غائط حیوان غیر مأکول اللّحم دارای نفس سائله، نجس است؟

مراحل اجمالی استنباط نجاست و یا عدم نجاست غائط حیوان کذائی عبارتند از: موضوع شناسی بدویّ، رجوع به آیات، رجوع به روایات، رجوع به اجماع، رجوع به عقل، رجوع به اصل عملی، متفرّقات.

با حفظ ایندو مقدّمه، مراحل تفصیلی استنباط عبارتند از:

مرحله‌ی اوّل: موضوع شناسی بدویّ.

موضوع در سؤال فوق، غائط، حیوان، غیر مأکول اللّحم و نفس سائله است. مفاد این موضوعات، معلوم است و لذا محتاج به موضوع شناسی نیستند.