درس خارج فقه استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: کتاب الطهارة/نجاسات/بول حیوان غیر مأکول اللحم دارای نفس سائله/رجوع به روایات

روایت دوّم: روایت حسین بن ابی العلاء از ابی عبد الله علیه السّلام.

بحث اوّل: درباره‌ی نسخه‌های روایت.

نسخه کافی: محمّد بن یحیی عن احمد بن محمّد عن علیّ بن الحکم عن الحسین بن ابی العلاء قال: سألت ابا عبد الله علیه السّلام عن البول یصیب الجسد قال صبّ علیه الماء مرّتین فانّما هو ماء و سألته عن الثوب یصیبه البول قال اغسله مرّتین و سألته عن الصبیّ یبول علی الثوب قال یصبّ علیه الماء قلیلا ثمّ یعصره. (کافی طبع اسلامیّه ج۳ ص۵۵، طبع دار الحدیث ج۵ ص۱۶۳).

توجّه: صدر روایت یعنی جمله‌ی سألت ابا عبد الله علیه السّلام عن البول یصیب الجسد قال صبّ علیه الماء مرّتین با همین سند در کافی طبع اسلامیّه ج۳ ص ۲۰ و طبع دار الحدیث ج۵ ص۶۷ آمده است.

نسخه تهذیب: اخبرنی الشیخ ایّده الله تعالی عن ابی القاسم جعفر بن محمّد عن محمّد بن یعقوب عن محمّد بن یحیی ...... تا آخر سند و متن کافی. (تهذیب، تحقیق خرسان، ج۱ ص۲۴۹).

نسخه عوالی اللّئالی: روی الحسین بن ابی العلاء و ابو اسحاق عن ابی عبد الله علیه السّلام فی البول یصیب الجسد قال یصبّ علیه الماء مرّتین. (عوالی اللئالی ج۳ ص۱۹).

نسخه وافی: سند و متن روایت در وافی مثل کافی است. (وافی ج۶ ص۱۳۷).

توجّه: صدر روایت با همین سند در وافی ج۶ ص۱۳۸ آمده است.

نسخه وسائل الشیعة: محمّد بن یعقوب عن محمّد بن یحیی .......... اغسله مرّتین الحدیث. (وسائل، طبع آل البیت، ج۳ ص۳۹۶).

توجّه: صدر روایت با همین سند در وسائل ج۱ ص۳۴۳ و ذیل روایت یعنی جمله‌ی سألت ابا عبد الله علیه السّلام عن الصبیّ تا آخر در وسائل ج۳ ص۳۹۷ آمده است.

نسخه هدایة الامّة: سئل الصادق علیه السّلام عن البول یصیب الجسد قال: صبّ علیه الماء مرّتین. (هدایة الامّة ج۱ ص۹۴).

توجّه: همین قسمت از حدیث با کمی اضافه در هدایة الامّة ج۱ ص۳۶۰ و ج۱ ص۳۸۲ آمده است.

بحث دوّم: درباره‌ی سند روایت.

در سند روایت، طبق نسخه کافی چهار راوی وجود دارد.

۱) محمّد بن یحیی العطّار. این راوی، امامی و ثقه است.

۲) احمد بن محمّد. این راوی نیز امامی و ثقه است. اعمّ از اینکه مراد از این راوی، احمد بن محمّد بن عیسی اشعری و یا احمد بن محمّد بن خالد برقی باشد (تعلیقه وحید بهبهانی بر منهج المقال استرابادی ج۷ ص۳۹۳، قهپایی در مجمع الرّجال ج۴ ص۱۹۲، کلباسی در الرسائل الرّجالیة ج۳ ص۱۲۲ و ..........).

۳) علیّ بن الحکم. این راوی نیز امامی و ثقه است. چون قرائن، دالّ بر اتّحاد علیّ بن حکم انباری و علیّ بن حکم کوفی و علیّ بن حکم نخعی است (کلباسی در الرّسائل الرّجالیة ج۳ ص۳۰۷، تعلیقه وحید بهبهانی بر منهج المقال استرابادی ج۷ ص۳۹۳، تفرشی در نقد الرّجال ج۳ ص۲۵۵، اردبیلی در جامع الرواة ج۱ ص۵۷۶، مازندرانی در منتهی المقال ج۴ ص۴۰۱، کاظمی در تکملة الرجال ج۲ ص۱۸۲، شوشتری در قاموس الرّجال ج۷ ص۴۴۶ و .........) و علی بن حکم کوفی، امامی و ثقه است (فهرست شیخ ص۲۶۳، رجال علّامه ص۹۳، معالم العلماء ص۶۲، مجمع الرجال ج۴ ص۱۹۲، مرحوم حرّ در رجال ص۱۷۶ و در وسائل ج۳۰ ص۴۲۸، الوجیزه ص۱۲۲ و .........).

۴) حسین بن ابی العلاء. این راوی، امامی و حقّ این است که ثقه می‌باشد. بعضی از قرائن توثیق عبارتند از:

الف: در کافی طبع اسلامیّه ج۱ ص۲۶۸ و در تهذیب ج۵ ص۶۸، ابن ابی عمیر از حسین بن ابی العلاء نقل روایت کرده و ابن ابی عمیر از اصحاب اجماع است (رجال کشی ج۲ ص۸۳۰) و اصحاب اجماع از ثقه نقل می‌کنند و در استبصار ج۱ ص۳۰۴ صفوان بن یحیی از حسین بن ابی العلاء نقل روایت کرده و صفوان از اصحاب اجماع است (رجال کشی ج۲ ص۸۳۰، وحید بهبهانی در تعلیقه بر منهج المقال استرابادی ج۵ ص۱۸۷ و ........).

ب: در رجال نجاشی ص۵۲، حسین بن ابی العلاء از اوجه از دو برادرش یعنی علیّ و عبد الحمید شمرده شده است و با توجّه به اینکه عبد الحمید ثقه است و اوجه بودن غیر ثقه از ثقه بعید است، پس حسین بن ابی العلاء ثقه خواهد بود (حسینی حلّی در زبدة الاقوال ص۱۲۳).

نتیجه نهائی در بحث دوّم: این روایت، صحیحه است (کشف الاسرار ج۳ ص۴۳۷) اگر چه مجلسی اوّل و دوّم این روایت را حسن می‌دانند (روضة المتّقین ج۱ ص۲۰۴، مرآة العقول ج۱۳ ص۱۵۶، ملاذ الاخیار ج۲ ص۳۲۹).