1- تقسیمات آب مطلق

در بحث تقسیم بندی در منطق گفته اند باید ملاک تقسیم معلوم باشد. اینکه بخواهیم آب مطلق را تقسیم کنیم نیاز به ملاک دارد. ملاکی که اینجا مد نظر بوده به اعتبار اختلاف احکام از نظر تنجس و طهارت و تطهیر بوده و اقسام آب مطلق را ذکر کرده اند. گفته اند یک قسم آب مطلق آب جاری است و بعضی آبها به آب مطلق ملحق می شود مانند آب حمام. قسم دیگر، آب راکد است که تقسیم به کر و کمتر از کر می شود. در کتاب شرایع اقسام را ذکر کرده است. محقق فرموده «فهو في الأصل طاهر و مطهر، يرفع الحدث و يزيل الخبث، و كله ينجس باستيلاء النجاسة على أحد أوصافه، و لا ينجس الجاري منه بالملاقاة، و لا الكثير من الراكد. و ينجس القليل من الراكد بالملاقاة على الأصح. و حكم ماء الحمام حكمه إذا كان له مادة، و كذا ماء الغيث حال نزوله و في تقدير الكثرة روايات، أشهرها ألف و مائتا رطل، و فسره الشيخان بالعراقي. و في نجاسة البئر بالملاقاة قولان، أظهرهما التنجيس»[1] فرموده آب مطلق طاهر و مطهر است و ازاله حدث وخبث می کند و اگر نجاست باعث تغییر در یکی از اوصاف ثلاثه آن یعنی رنگ و بو و مزه شود، نجس می شود. صاحب ریاض فرموده در تغییر اوصاف باید نجاست داخل آب شود ولی اگر مثلا مرداری کنار آب باشد که بوی آب عوض شود، باعث نجاست نمی شود به خاطر اینکه در اینصورت استیلاء صدق نمی کند بلکه صرفا مجاورت است.

سوال این است که آیا از تعبیر محقق به استیلاء فهمیده می شود که باید نجاست داخل شود؟

محقق فرموده آب جاری با ملاقات با نجس جاری نمی شود بلکه باید یکی از اوصاف آن تغییر کند ولی اگر آب قلیل بود، با ملاقات نجس می شود هرچند اوصافش تغییر نکند. آب راکد نیز اگر کثیر باشد یعنی کر باشد با صرف ملاقات با نجاست نجس نمی شود ولی اگر قلیل باشد، بنابر قول صحیح تر، با برخورد با نجاست نجس می شود. ایشان فرموده حکم آب حمام نیز حکم آب جاری است به شرطی که دارای ماده باشد. مراد از ماده، لوله ای است که حوض های کوچک حمام را به حوض بزرگی که کر بود وصل می کرد. آب باران در حال نزول نیز حکم آب جاری را دارد.

محقق فرموده در میزان آب کر اختلاف است و منشأ اختلاف، روایات است. مشهورترین قول، 1200 رطل عراقی است. در مورد اینکه آب چاه اگر با نجاست ملاقات کند نجس می شود یا نه، دو قول است. اظهر این است که نجس می شود. اگر آب چاه نجس شود، برای پاک کردن آن باید مقداری نزح شود یعنی مقداری از آب آن چاه کشیده شود.

2- آب جاری

در مورد تعریف آب جاری صاحب جواهر دو تعریف ذکر کرده «أما الجاري فهو- على ما قيل- النابع السائل على الأرض و لو في الباطن سيلانا معتدا به و ربما عرف بأنه النابع غير البئر، كما وقع من بعض المتأخرين، مع التصريح بأنه لا فرق بين جريانه و عدمه»[2] آب جاری آبی است که نابع است یعنی می جوشد. جوشش آب شرط جاری بودن است. دیگر اینکه باید حرکت کند هرچند درون زمین جریان پیدا کند و سیلان باید قابل توجه باشد یعنی حرکت محسوس داشته باشد. تعریف دیگر این است که آبی است که می جوشد ولی آب چاه نیست.