1- بررسی سندی روایات دال بر طاهریت و مطهریت آب مطلق

در روایت آمده است «وَ سَأَلَ مُحَمَّدُ بْنُ حُمْرَانَ النَّهْدِيُّ- وَ جَمِيلُ بْنُ دَرَّاجٍ- أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع- عَنْ إِمَامِ قَوْمٍ أَصَابَتْهُ جَنَابَةٌ فِي السَّفَرِ وَ لَيْسَ مَعَهُ مِنَ الْمَاءِ مَا يَكْفِيهِ لِلْغُسْلِ أَ يَتَوَضَّأُ بَعْضُهُمْ وَ يُصَلِّي بِهِمْ فَقَالَ لَا وَ لَكِنْ يَتَيَمَّمُ الْجُنُبُ وَ يُصَلِّي بِهِمْ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ التُّرَابَ طَهُوراً كَمَا جَعَلَ‌ الْمَاءَ طَهُورا»[1] این روایت را شیخ صدوق از محمد بن حمران و جمیل بن دراج نقل می کند که با رجوع به مشیخه می توان سند روایت را کامل کرد. شیخ صدوق در مشیخه فرموده «و ما كان فيه عن محمّد بن حمران؛ و جميل بن درّاج فقد رويته عن أبي- رضي اللّه عنه- عن سعد بن عبد اللّه، عن يعقوب بن يزيد، عن محمّد بن أبي عمير، عن محمّد بن حمران؛ و جميل بن درّاج‌»[2]

این روایت مسند است. پدر شیخ صدوق ثقه است. سعد بن عبدالله نیز ثقه است. یعقوب بن یزید نیز ثقه است. محمد بن ابی عمیر و جمیل بن دراج و محمد بن حمران نیز از ثقات اصحاب هستند. این روایت صحیحه است چرا که همه روات عدل امامی هستند. علامه حلی در خاتمه کتاب رجال[3] در فایده هشتم می فرماید شیخ صدوق و شیخ طوسی وقتی می خواهند حدیثی را نقل کنند واسطه بین خودشان تا راوی از امام را ذکر نمی کنند. آن کسی که اسمش را می برند صاحب کتابی است که در اصول اربمعائه موجود است و ایشان از آن نقل می کند. بین این کتاب تا شیخ طوسی چند واسطه وجود دارد. ایشان نام نویسنده را اول کتاب ذکر می کند. ممکن است گفته شود از کتابی که شما حدیث نقل می کنید از کجا می گویید این حدیث مربوط به صاحب کتاب است شاید این روایت به آن کتاب اضافه شده باشد. ایشان می فرماید من از اساتیدم اجازه نقل این کتب را دارم یعنی صحت آن حفظ شده است. هر وقت شیخ صدوق نام این دو نفر را -محمد بن حمران و جمیل بن دراج- با هم ذکر می کند یعنی از کتابی نقل می کند که آن کتاب را اینها مشترکا نوشته اند. وقتی می‌گوید «جمیل بن دراج» کتاب دیگری است که مستقلا نوشته است. هر دو راوی ثقه هستند.

مضمون روایت این است که امام جماعت جایی است که دسترسی به آب ندارد برای غسل، آیا می تواند امام جماعت باشد و با تیمم نماز بخواند. حضرت فرمود این شخص می تواند امام باشد چرا که خدا همانطور که آب را طهور قرار داده است خاک را نیز طهور قرار داده است هرچند بهتر است کسی امام باشد که با غسل نماز بخواند.

در روایت دیگر آمده است «وَ قَالَ الصَّادِقُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ ع‌- كُلُّ مَاءٍ طَاهِرٌ إِلَّا مَا عَلِمْتَ‌ أَنَّهُ‌ قَذِر»[4] صاحب وسائل در کتاب وسائل بعد را روایت قبلی این روایت را ذکر کرده و می گوید «قَالَ وَ قَالَ الصَّادِقُ ع‌ كُلُّ مَاءٍ طَاهِرٌ إِلَّا مَا عَلِمْتَ‌ أَنَّهُ‌ قَذِر»[5] منظور ایشان از«قال» همان شیخ صدوق است که در روایت قبلی آمده است. این روایت مرفوعه است. مرفوع آن روایتی است که به معصوم منتهی شود ولی اگر به معصوم منتهی نشود به آن مرفوع نمی گویند. شیعه می گوید مرفوع یعنی روایتی که به معصوم علیه السلام برسد ولی اهل تسنن به روایتی مرفوع می گوید که به پیامبر صل الله علیه و آله برسد. این روایت مرفوعه است و از جهت اینکه روات حذف شده است مرسله است. مرسله جزء روایات ضعیف شمرده می شود. شیخ صدوق روایات زیادی را ذکر کرده که مرسل هستند.

2- حجیت روایات مرسله

اصل اولی این است که روایات مرسله حجت نیستند. در علم اصول بحث از حجیت است. به نظر ما روایت موثوق الصدور حجت است و لازم نیست حتما راوی ثقه باشد بلکه وثوق به صدور روایت برای حجیت کافی است. روایت ثقه یعنی باید راوی توثیق شده باشد یعنی در مورد راوی گفته باشند «ثقه» ولی روایت موثوق الصدور می گوید باید خود روایت مورد اطمینان باشد و کاری با راوی ندارید. به محض اینکه اطمینان پیدا کنید این مطلب را معصوم فرموده است، آن را تصدیق می کنیم. در این روایت شیخ صدوق اسناد جزمی به حضرت داده شده است و فرموده «قال الصادق علیه السلام» بر خلاف جایی که بگوید «روی عن الصادق علیه السلام» که اسناد جزمی نیست. بنای عقلا بر حجیت خبر واحد است و شیخ صدوق نیز ثقه است. سند روایت برای اطمینان به صدور است ولی ما از راه دیگر اطمینان به صدور روایت پیدا کرده ایم.