درس خارج فقه استاد اشرفی

موضوع: مطهریت آب/ اشتراط عدم تغییر آب به اوصاف نجس در اثناء تطهیر متنجس/

قال السید ره فی العروه: و يشترط في التطهير به «الماء» أمور:... منها عدم تغيّر الماء[1] في أثناء الاستعمال...

مرحوم صاحب عروه در تطهیر متنجسات بوسیله آب چند چیز را شرط دانسته است: شرط اول، ازاله‌ عين نجاست از شیء متنجس و شرط دوم عدم تغيّر آب در اثناء تطهیر است. سوال این است که آیا در حصول طهارت عدم تغیّر آب در اثناء تطهیر شرط است به این معنی که اگر آب در هنگام تطهیر متغیّر به احد اوصاف ثلاثه نجس شود، تطهیر محقق نمی‌شود و نیاز به شستن مجدد دارد یا این که در تطهیر متنجس چنین چیزی معتبر نیست و اگر هنگام شستن، آب متغیر به اوصاف نجس شود تطهیر محقق می‌شود؟ مرحوم استاد خویی تغیّر آب به احد اوصاف ثلاثه نجس را در ضمن سه صورت بررسی نموده است:

    1. صورت اول در غَسلِ متعقّب به طهارت است حال یا در غسل اول نسبت به چیزهایی که در تطهیر آن یکبار شستن معتبر است یا در غسل دوم نسبت به چیزهایی که در تطهیر آن دو بار شستن معتبر است.

    2. صورت دوم در غَسل اول است در جایی که تطهیر با دوبار شستن محقق می‌شود مثل بول سوال این است که اگر آب اول متغیر به احد اوصاف ثلاثه نجس شود آیا این امر مانع تحقق غسل اول می‌شود یا خیر؟

    3. صورت سوم آن است که آب متغیر شود به یکی از اوصاف متنجس خواه در غسل متعقب به طهارت باشد یا در غسل غیر متعقب به طهارت مثل این که لباس ملوث به بول را بشوید و آب متغیر شود به رنگ لباس نه رنگ نجس آیا تغییر آب به رنگ لباس مانع تطهیر آن می‌شود یا خیر؟

بررسی صورت اول: تغییر آب به احد اوصاف ثلاثه نجس در غَسل متعقّب به طهارت

اما در غسل متعقب به طهارت چه غَسل «شستنِ» دوم باشد در موردی که دوبار شستن در آن معتبر است مثل: «بول» یا غسل اول باشد نسبت به چیزی که در آن تعدد غَسل شرط نیست مثل غائط. در این فرض اگر آبی که برای تطهیر استعمال شده متغیر به احد اوصاف ثلاثه نجس شود طبق نظر مرحوم سید ماتن طهارت حاصل نمی‌شود و لازم است برای بار دوم شیء متنجس با آب تطهیر شود زیرا در مرتبه اول، آب متغیر به اوصاف نجس شده است وآب متغیر به اوصاف نجس دیگر متنجّس است و نمی‌تواند موجب طهارت متنجس شود ولی در مرتبه دوم طهارت حاصل می‌شود.

چند مطلب در ما نحن فیه مسلّم است:

1. آب مطلق اگر متغیر به احد اوصاف ثلاثه نجس شود این آب قطعا متنجس می‌شود طبق اطلاق ادله ای که حکم به نجاست آب متغیر به احد اوصاف ثلاثه نجس نموده است.

2. آب متنجس قابلیت برای تطهیر متنجس دیگر را ندارد به قول معروف: «ذات نایافته از هستی بخش کی تواند که شود هستی بخش.»

3. در تطهیر مخرج غائط یکبار شستن بلا اشکال کافی است و در چیزهایی که دوبار شستن معتبر است با شستن در مرتبه دوم متنجس طاهر می‌شود.

4. رطوبت باقیمانده در متنجس بعد از شستن طاهر است و نیازی به فشار دادن و خروج آب آن نیست.

با توجه به امور اربعه فوق سوال این است اگر شیء متنجس بوسیله آب قلیل تطهیر شود و در اثناء تطهیر آب متغیر به احد اوصاف ثلاثه نجس شود آیا متنجس تطهیر می‌شود یا خیر؟ طبق اطلاق ادله ای که حکم به تطهیر متنجس با یکبار شستن نموده است لباس متنجس طاهر می‌شود و یا طبق ادله ای که حکم به تطهیر متنجس در مرتبه دوم نموده است در غسل دوم متنجس طاهر می‌شود ولو این که آب در غسل دوم متغیر به احد اوصاف نجس شود لکن طبق اطلاق روایاتی که حکم نموده که آب مطلق اگر متغیر به احد اوصاف ثلاثه نجس شود متنجس می‌شود این آب که حین التطهیر متغیر به اوصاف نجس شده متنجس است و اگر متنجس باشد دیگر نمی‌تواند مطهر غیر باشد چگونه می‌توان بین این دو دلیل را جمع نمود؟

ان قلت: مرحوم حکیم در حل این عویصه راهکاری را ارائه نموده است به این که بین آب قبل از استعمال و آب بعد از استعمال فرق است.

توضیح ذلک: اگر آب بعد از شستن متنجس متغیر به احد اوصاف ثلاثه نجس شود این آب مطهر غیر نیست و نمی‌توان از آن بعد از استعمال برای تطهیر استفاده کرد ولی آبی که از آن استفاده در تطهیر نشده اگر هنگام تطهیر متغیر به یکی از اوصاف ثلاثه نجس شود در اینجا مانعی نیست از این که مطهر متنجس باشد.[2]

قلت: از مرحوم حکیم سوال می‌کنیم این آبی که الآن متغیر به احد اوصاف ثلاثه نجس شده اگر روی لباس یا بدن فرد بریزد آیا لباس یا بدنش نجس می‌شود یا خیر؟ اگر بگویید طاهر است که قطعا صحیح نیست زیرا فرض آن است که متغیر به اوصاف نجس شده و در روایات حکم به نجاست آب متغیر به اوصاف نجس شده است و اما اگر بگویید نجس است می‌گوییم همین آب متنجس هنگام شستن با آب متنجس ملاقات کرده است و قاعدتا باید بدن یا محل شستشو هم متنجس شود مگر این که ادله نجاست آب متغیر به اوصاف نجس را تخصیص بزنیم و بگوییم هر آبی که متغیر به احد اوصاف ثلاثه نجس شود متنجس است مگر آبی که بوسیله آن شیء متنجس تطهیر می‌شود لکن چنین دلیلی در ما نحن فیه وجود ندارد تا ادله‌ای را که حکم به نجاست آب متغیر نموده تخصیص بزند.

بنابراین این اشکال به حال خود باقی است از یک طرف در چیزهایی که در تطهیر آن تعدد غسل شرط نیست مثل غائط طبق اطلاق روایات، طهارت آن با یکبار شستن محقق می‌شود از طرف دیگر در روایات حکم به نجاست آبی شده که متغیر به احد اوصاف ثلاثه نجس شده است طبق اطلاق ادله اول در صورتی که آب متغیر به اوصاف نجس شود حکم به طهارت متنجس و محل غائط می‌شود و طبق اطلاق ادله دوم حکم به نجاست محل غائط می‌شود.

همچنین در صورتی که بدن فرد متنجس به خون باشد که در تطهیر آن یکبار شستن معتبر است اگر در حال تطهیر آب متغیر به احد اوصاف ثلاثه خون شود طبق روایاتی که حکم به تطهیر متنجس به خون با یکبار شستن نموده است بدن محکوم به طهارت است و طبق روایاتی که حکم به تتنجس آب متغیر به اوصاف ثلاثه نجس نموده، بدن محکوم به نجاست است.

مرحوم حکیم بعد از ارائه راه حل فوق می‌فرماید: اگر در مساله اجماع بر عدم تطهیر بوسیله چنین آبی که در اثناء شستن متغیر شده ثابت باشد چنان که مرحوم محقق در معتبر ادعای اجماع نموده است،[3] حکم به عدم کفایت یکبار شستن در فرض تغییر اوصاف ثلاثه آب می‌کنیم ضمن این که در فرض شک مقتضای استصحابِ عدم کفایت یکبار شستن در فرض تغییر آب به احد اوصاف ثلاثه نجس، عدم حصول طهارت است و باید دوبار محل شسته شود طبق این بیان کلام مرحوم سید تایید می‌شود که فرمود: در تطهیر متنجس عدم تغيّر آب در اثناء تطهیر شرط است.