درس خارج اصول استاد میرزا محمدحسین احمدی‌فقیه‌یزدی

موضوع: حجیت مفهوم مخالف

دلالت مفهوم موافق به قدری قوی دانستن که در هر روایتی اگر بود آن قدر مسلم است ودلالت کافی است. وآنچه با مفهوم موافق باشد شک در آن راه ندارد ومفهوم موافق را منطوق هم می توان به شما برد.در جلد1ص498اجودالتقریرات

نزاع در مفهوم مخالف است ودر مفهوم موافق اتفاق وجود دارد.

آیا مفهوم مخالف می تواند معتبر باشد؟

در کفایه واجود التقریرات ودر تقریرات آقای بروجردی هم هست.

در مفهوم مخالف دو گونه هستند:

1-مفهوم مخالف معتبر است همان طور که درتفسیر برداشت کردن که معنای تفسیری وقتی منتهی به معنای مخالف شد معنای ظاهری منطوق را نسبت می دهند که مفهوم مخالف همان است که در منطوق ذکر میشود که همان گونه که می گوییم متکلم منطوق را بیان کرده همان گونه مقصودش مفهوم مخالف هم می باشد.

در آیه نبا بود که مفهوم مخالف این است که اگر فاسق نبود تبین لازم نیست که این منطوق با مفهوم مخالف سنجیده می شود ومفهوم مخالف نسبت به گوینده که مفهوم موافق را بیان کرده به او نسبت می دهیم.

2-پرسش به جمله شرطیه ووصفیه و... است که آیا مفهوم دارند؟

بزرگان این است که نزاع در حجیت مفاهیم از نوع دوم مفصل است ونزاع صغروی است والا اعتبار مفهوم در نظر آقایان نیست ومورد قبول است که مفهوم مخالف استنادش به گوینده درست است.

اما افراط در مفهوم مخالف نمی شود که حجیت تام دارد نباید کرد.

ممکن است که مفهوم قوی باشد وهم این که باید با خصوصیاتی ملاحظه شود تا به عنوان مدلول پذیرفته شود.

پس در اصول تفسیری یا قوانین کلی باید دیده شود که اصل تفسیر مضیق است وبه هیچ وجه دلالت جدی ندارد مفهوم معتبر ندارد یا نه این بیان این لغت واین بیان روایی وآیات قرآنی مضیق نیست بلکه مفاهیم را هم در بر می گیرد.

در مسائل حقوقی این بحث است که اگر کسی اقرار کرد آیا مفاهیم همراه بیان او قابل استناد دارد واحکام جزایی برای او بار می شود؟یعنی آثار انچه او اقرار کرده یکیش اقرار به مفهوم ها باشد ومفهوم ها پذیرفته شده باشد.

در چارچوب مفاهیم که ایا این چقدر اثر دارد هم حقوق است وهم در تفسیر ودر فقه هم می باشد.

اشکال:پذیرش اصل کلی که اعتبار مفاهیم در همه جا پذیرفته باشد واستناد به گوینده دهیم که او اعتبار کرده مفهوم مخالف را اشکال است.

جواب:گفته اند که این اثر گذار است وتمام موارد به گوینده قابل استناد است.

رعایت آنچه در اقرار بیان می شود وتوسعه ونتیجه اقرار در روایات آمده است ،آیا بگوییم مفهومی است که از یک اصل معین که آنچه مرتبط است با اصل کلام که مفهوم مخالف به اصل کلام مرتبط می شود واین استناد به اقرار برمی گردد تمام موارد را حجیت دارد.کشفی از مراد واقعی بیان است که منتها کشف مخالف را هم در بر دارد که این از اصول منطقی کلام است که در عرف مورد پذیرش است وهمین که در مورد کلام انسان قبول است در مورد کلام الهی واهل بیت قبول است.

نظر دیگر این است که اعتبار ندارد وآنچه اصل عملی کمک می کند این که شک در اعتبار این مفاهیم خاص که از یک بیان وسخن میشود ومتقن معتبر نیست.

چه کنیم؟

برخی می گویند به اصول لفظی مراجعه می کنیم که خودش یک واقعیتی دارد.که اگر به این جریان برگردانیم که اصول لفظی حقائقی دارد مثل قرائن در ادبیات که ارزش برایش قائل هستیم ،مسلم می شود که مراد گوینده است واستناد می شود وبسیاری از اصول لفظی حقیقتی دارد که ظهور وسیاق کلام بهش می گوییم.حتی سائر قرائن که باعث دلالت مراد گوینده است حجیت دارد.این ها از باب شرائط اصول لفظی است واثر اصول لفظی قطعی است.

در کتب اصول است که مفهوم آن است که به گوینده می توان نسبت داد که این چون قابلیت استناد دارد که مفهوم مخالف است که در مفهوم شرط ووصف وغایت وعدد وتعلیل رفته است .

در تهذیب الاصول سبزواری ره در ص108 این مفهوم را بحث کرده است.

روایت داریم :

وسائل الشيعة ؛ ج‌10 ؛ ص179

2-و بإسناده عن سعد بن عبد الله عن محمد بن عبد الجبار عن عبد الرحمن بن أبي نجران عن عمار بن عيسى عن عبد الرحمن بن أبي عبد الله عن أبي عبد الله ع قال: سألته عن رجل صام شهر رمضان في السفر فقال إن كان لم يبلغه أن رسول الله ص نهى عن ذلك فليس عليه القضاء و قد أجزأ عنه الصوم.

اگربه گوشش نرسیده است نهی پیامبر صل الله علیه واله دیگر قضای رمضان ندارد واین روزه اجزاء دارد. که اگر این حکم شرعی به او نرسید از او ساقط است. مطابق این روایات که می فرماید اگر به او نرسیده ومکفی است عمل او مثل این روزه که صلاحیت ذاتی دارد که اخلاص داشته ونیت داشته با همین مفهوم است که اگر کسی می دانسته وبه او یبلغه این دیگر عملش مکفی نیست نه قصد تقرب درست می شود واستفاده از جمله شرطیه این مفهوم را می رساند.

در بسیاری از مطالب مختلف در اصول وتفسیر وفقه است که مفهوم شرط بیان شده است.