درس تفسیر استاد هادی عباسی خراسانی

موضوع: مقدمه سوره/تفسير ترتيبي (سوره بقره) /دسته‌بندي حروف مقطعه در قرآن/

1- خلاصه جلسه گذشته

در فضیلت سوره مبارکه بقره همین بس که در بعضی از روایات داریم که خانه‌ای که در آن سوره مبارکه بقره قرائت نشود، تهی‌ترین خانه‌ها از خیر و برکت است. «إن أسفر البیوت من الخیر بیت لا یقرأ فیه سورة البقرة».[1]

حضرت علی علیه السلام: «از زمانی که فضیلت سوره بقره را شنیدم مداومت بر قرائت این سوره داشتم».[2] از سوره‌هایی است که از جامع‌ترین سوره‌های قرآن از نظر معرفتی و اخلاقی و احکامی است.

2- سوره بقره سوره جامعه شناسی

عرض کردیم چون طولانی‌ترین سوره قرآن است و بیشترین زمان نزول را هم به خود اختصاص داده است و اولین سوره نازل شده در مدینه است، قریب به 18 ماه زمان نزول دارد. از سوره‌هایی است که جامعه‌شناسی را هم برای کسانی که تخصص در این جهت دارند در بر دارد. جامعه‌شناسان با توجه به شأن نزول و فضای نزول و جو نزول، جامعه‌شناسی آیات داشته باشند.

3- سوره بقره و انفال ملاک شناخت جامعه مدنی

اولین سوره مدنی سوره مبارکه بقره است و دومین سوره مدنی هم انفال است. می‌شود این دو سوره را ملاک شناخت جوامع به خصوص جامعه مدنی دانست.

4- صاحب دهکده جهانی آیات شریفه قرآن

ما قائلیم جهان دهکده واحدی است که صاحب این دهکده از اول تا آخرش قرآن و آیات شریفه آن است. و معتقد هستیم جهان گسسته نیست و پیوسته است و آیات الهی هم این خصوصیت را دارد.

5- جامعه‌شناسی مدینه

در مدینه سه طایفه بودند: یهود، انصار و مهاجرین. یهود، جزو سرمایه‌دارها بودند. دست‌شان به لحاظ اقتصادی باز بود. بیشترین اقتصاد مدینه آن زمان دست آنها بود. اسم مدینه در آن زمان یثرب بود. انصار هم جزو طبقه متوسط جامعه مدنی بودند. مهاجرین هم جزو طبقه سوم بودند. برخی از اینها این قدر وضع‌شان به لحاظ اقتصادی وخیم بود که حکایت اصحاب صفه را عنایت دارید که شبانه‌روز پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم برای آنها آذوقه می‌بردند. خوراک و لوازم اولیه زندگی را هم نداشتند. این سوره با این وضعیت نازل شده است.

6- بالاترین معارف برای سوق دادن دهکده جهانی به سوی حکومت جهانی در آیات الهی است

مهم‌ترین و بالاترین معارف برای این طایفه در مدینه آن زمان برای رسول جهانی در قرآن جاوید آورده است. برای دهکده جهانی واحد که می‌رود حکومت جهانی تشکیل دهد.

7- تفسیر حروف مقطعه

معنای ﴿بسم الله الرحمن الرحیم﴾ را گفتیم.

﴿الم﴾[3]

وارد در حروف مقطعه و اولین آیه می‌شویم.

این آیه به لحاظ قرآن‌پژوهان و کسانی که در تفسیر صاحب نظر هستند، جزو حروف مقطعه قرآن است. حروف مقطعه قرآن یعنی حروفی که تقطیع شده است و جدا جدا نازل شده‌اند. کلمه و کلام تشکیل نداده‌اند؛ البته به حسب ظاهر کلمه و کلام تشکیل نداده‌اند تا دیگران بفهمند.

7.1- حروف مقطعه منبع و منشأ کلمه و کلام‌ها

ما به این نتیجه رسیدیم که حروف مقطعه هر یک منبع و منشأ کلمه و کلام‌ها است. الگوی حروف و کلمه‌ها و جملات دیگر است.

7.2- حروف مقطعه سبدهای پرکلمات الهی

حروف مقطعه قرآن، سبدهای پر از کلمات الهی است. سبدهای کامل الهی برای انبیا و اولیای الهی و کسانی که به تعبیر امام صادق علیه‌السلام دارای اشارات و لطایف و حقایق هستند، نازل شده است.

ما رساله مستقلی در حروف مقطعه قرآن داریم که برخی را عرض خواهیم کرد.

حروف مقطعه قرآن هم در سوره‌های مکی است و هم در سوره‌های مدنی. حروف مقطعه در 29 سوره قرآن آغاز شده و مُصَدَّر به این حروف مقطعه است. 27 سوره مکی است و دو سوره پشت سر هم یعنی بقره و آل عمران مدنی است.

سوره مبارکه بقره هم اولین سوره‌ای است که در مدینه با حروف مقطعه قرآن بیان شده است.

8- سوره هایی که در آن ها حروف مقطعه بیان شده است

29 سوره به ترتیب این است: بقره، آل‌عمران، اعراف، یونس، هود، یوسف، رعد، ابراهیم، حجر، مریم، طه، شعراء، نمل، قصص، عنکبوت، روم، لقمان، سجده، یس، ص، مؤمن یا غافر، فصلت، شوری، زخرف، دخان، جاثیه، احقاف، ق، قلم.

9- آغاز حروف مقطعه در سوره بقره و پایان آنها در سوره قلم

اینها مصدّر به حروف مقطعه است. آغازش بقره و پایانش قلم است.

10- بررسی حروف مقطعه به لحاظ تعداد حروف

حروف مقطعه قرآن که در اوائل سوره‌ها هستند، برخی یک حرفی است؛ مانند: ﴿ص﴾[4] ﴿ن﴾[5] ﴿ق﴾[6] و برخی دو حرف است؛ مانند: ﴿یس﴾[7] ﴿طه﴾[8] ﴿حم﴾[9] و برخی سه حرفی است؛ مانند: ﴿الم﴾[10] ﴿الر﴾[11] ﴿طسم﴾[12] . ما در حروف مقطعه‌ی سه حرفی هستیم. برخی چهار حرفی هستند؛ دو سوره ﴿المص﴾[13] و ﴿المر﴾. برخی پنج حرفی هستند؛ مانند: ﴿حم عسق﴾[14] ﴿کهیعص﴾[15] . به این لحاظ به پنج قسم قابل تقسیم هستند.

11- بررسی حروف مقطعه به لحاظ تعداد آیات

در برخی سوره‌های قرآن اینها یک آیه شمرده شدند و در برخی دیگر با کلمات دیگر آیه هستند. در برخی دو آیه هستند. مثلا ﴿الم﴾[16] در سوره مبارکه بقره و آل عمران و عنکبوت و روم و لقمان و سجده، یک آیه هستند. ﴿المص﴾[17] در اعراف و ﴿کهیعص﴾[18] در مریم و ﴿طه﴾[19] در سوره طه و ﴿طسم﴾[20] در شعرا و قصص و ﴿یس﴾[21] و ﴿حم﴾[22] در مؤمن(غافر) ؛ فصلت ؛ زخرف ؛ دخان ؛ جاثیه و احقاف یک آیه هستند.

برخی مانند ﴿حم﴾[23] ﴿عسق﴾[24] دو آیه حساب شدند. در باقی موارد اولین کلمات از آیه دیگر هستند. مانند ﴿الر﴾[25] در سوره یونس و هود، یوسف، ابراهیم، حجر و در برخی هم به سه قسم تقسیم شدند.

12- بررسی حروف مقطعه به لحاظ تکرار

برخی از این حروف اصلا تکرار نشده‌اند؛ مانند: ﴿ن﴾[26] و ﴿ق﴾.[27] برخی دو بار مانند ﴿ص﴾.[28] برخی تا 6 بار تکرار شده است و برخی تا 7 بار. ﴿الم﴾[29] 6 بار و ﴿حم﴾[30] 7 بار.

13- حروف مقطعه سبدگردانی کلمات و حروف قرآن و مطالب عظیم قرآن است

با همین تعبیر خودمانی ما سبدگردانی کلمات و حروف قرآن و مطالب عظیم قرآن را حروف مقطعه قرآن می‌دانیم. اولین کسی که می‌فهمد و می‌رسد، انبیای الهی هستند که دارای حقایق هستند. بعد صاحبان لطایف و بعد صاحبان اشارات، بعد صاحبان عبارت. که در حدیث شریفی است که فیض کاشانی در تفسیر صافی در مقدمه می‌فرماید.

14- عبارت، اشارت، لطایف و حقایق چهار مرحله قرآن است

عبارت، اشارت، لطایف و حقایق چهار مرحله قرآن است. در این سبدگردانی قرآن خوشا به حال کسانی که سبدهای پر الهی را متوجه شوند. اینها دست‌شان پر است. ان‌شاء‌الله دست ما هم پر شود، تا از این رموز قرآن استفاده کنیم.