درس خارج فقه استاد مقتدایی

موضوع: كتاب النكاح/أحكام العقد /ادله استحباب نکاح

بحث راجع به روایاتی است که در موضوع نکاح وارد شده است؛ این موضوع در کتاب وسائل الشیعه در ابواب متعدد با عنوان بندی‌های مختلف مطرح شده است و مرحوم صاحب جواهر نیز به نمونه‌هایی از این روایات اشاره کرده است و در برخی موارد استدلال‌هایی نیز در برداشت صحیح از این روایات به کار برده‌اند؛ در این چند جلسه روایاتی مطرح نمودیم و در صدد هستیم موارد دیگر را مطرح نماییم و به جهت اهمیت برخی روایات و تأثیرگذاری آنها نمونه‌های تکراری نیز خواهیم داشت؛

روایت اول: «وَ جَاءَ رَجُلٌ إِلَى رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَقَالَ إِنَّ لِي زَوْجَةً إِذَا دَخَلْتُ تَلَقَّتْنِي وَ إِذَا خَرَجْتُ شَيَّعَتْنِي وَ إِذَا رَأَتْنِي مَهْمُوماً قَالَتْ مَا يُهِمُّكَ إِنْ كُنْتَ تَهْتَمُّ لِرِزْقِكَ فَقَدْ تَكَفَّلَ بِهِ غَيْرُكَ وَ إِنْ كُنْتَ تَهْتَمُّ بِأَمْرِ آخِرَتِكَ فَزَادَكَ اَللَّهُ هَمّاً فَقَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ بَشِّرْهَا بِالْجَنَّةِ وَ قُلْ لَهَا إِنَّكِ عَامِلَةٌ مِنْ عُمَّالِ اَللَّهِ وَ لَكِ فِي كُلِّ يَوْمٍ أَجْرُ سَبْعِينَ شَهِيداً وَ فِي رِوَايَةٍ أَنَّ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عُمَّالاً وَ هَذِهِ مِنْ عُمَّالِهِ لَهَا نِصْفُ أَجْرِ اَلشَّهِيدِ.»[1] مردى خدمت رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آمد و عرض كرد: من همسرى دارم كه هرگاه به خانه مى‌روم به استقبال من مى‌آيد و هر وقت از خانه خارج می‌شوم مرا بدرقه مى‌كند و هرگاه من را ناراحت می‌بیند مى‌گويد: چه چيز تو را ناراحت و نگران کرده؟ اگر براى روزى خودت ناراحتى، كه كسى غير از تو عهده‌دار آن است و اگر نگران آخرت خودت هستى كه خداوند غم تو را زیادتر كند. رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: او را به بهشت بشارت بده و به او بگو: تو يكى از كارگزاران خدايى و در هرروز پاداش هفتاد شهيد از آن تو خواهد بود و در روايت ديگر اين‌گونه آمده: خداوند عز و جل كارگزارانى دارد و اين زن از آن‌هاست و نصف پاداش شهيد را دارد.

روایت دوم: این روایت از امام صادق(ع) نقل شده است و در جایی دیدم که از حضرت فاطمه زهراء(س) نیز نقل شده است این روایت را قبلا نیز خوانده‌ایم ولی به جهت اهمیتی که دارد مجددا تکرار می‌کنیم: «وَ رَوَى اَلْأَصْبَغُ بْنُ نُبَاتَةَ عَنْ أَمِيرِ اَلْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ: «يَظْهَرُ فِي آخِرِ اَلزَّمَانِ وَ اِقْتِرَابِ اَلسَّاعَةِ وَ هُوَ شَرُّ اَلْأَزْمِنَةِ نِسْوَةٌ كَاشِفَاتٌ عَارِيَاتٌ مُتَبَرِّجَاتٌ مِنَ اَلدِّينِ دَاخِلاَتٌ فِي اَلْفِتَنِ مَائِلاَتٌ إِلَى اَلشَّهَوَاتِ مُسْرِعَاتٌ إِلَى اَللَّذَّاتِ مُسْتَحِلاَّتٌ لِلْمُحَرَّمَاتِ فِي جَهَنَّمَ خَالِدَاتٌ»[2] . اصبغ بن نباته گويد: از امير مؤمنان عليه السّلام شنيدم كه مي‌فرمود: در آخر الزّمان نزديك بقيامت زنانى ظاهر شوند: بى‌حجابان برهنگان، خود آراستگان براى غير شوهران، رها كردگان آئين، داخل‌شدگان در آشوبها قائلان به شهوات و مسائل جنسى، شتاب‌كنندگان بسوى لذّات و خوشگذرانى‌ها، حلال شمارندگان محرّمات الهى، و واردشوندگان در دوزخ[3] .

بیان استاد: هر چند این روایت قبلا مطرح شده بود ولی با توجه به وضعیت پوششی که برخی برای خودشان انتخاب کرده‌اند و در این اغتشاشات اخیر نیز بیشتر به آن دامن زدند لازم دانستیم توجه بیشتری در تبلیغ و نشر این حدیث به کار گرفته شود تا کسانی که کورسوئی از ایمان و شرافت برای آنها باقی مانده است و به جهت فضای مجازی مسموم گرفتار این رفتار هنجار شکنانه شده‌اند به خودشان بیایند و متذکر شوند البته شاید مقدور نباشد مستقیم به زنانی که کشف حجاب کرده‌اند این روایت را بخوانیم به امید این که متذکر شوند ولی باید از هر وسیله و فرصتی ولو در جمع خانوادگی و فامیلی و در اجتماعات خصوصی این روایت مطرح شود تا مانند موجی در جامعه طنین انداز شود و بالاخره به گوش همه افراد برسد، چنانچه چند روز پیش در یک جلسه فامیلی که داشتیم و چند ده نفری جمع شده بودند این روایت را خواندیم و پیش بینی می‌کنیم همین مقدار نیز می‌تواند تأثیر بسزائی در انتشار آن در جامعه داشته باشد؛ این زنانی که اینچنین در مجامع عمومی کشف حجاب می‌کنند باید بدانند که آخر آنها به کجا ختم خواهد شد نباید به این چند روز دنیا دل خوش کنند این لذت‌ها و دلبستگی‌ها تمام شدنی است و موجبات حسرت ابدی و جهنمی که برای عذاب‌های آن پایانی نیست؛

روایت سوم: «وَعَنْهُ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ، عَنْ حَمْدَوَيْهِ بْنِ عِمْرَانَ، عَنِ ابْنِ أَبِي لَيْلى، قَالَ: حَدَّثَنِي عَاصِمُ بْنُ حُمَيْدٍ، قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللهِ عليه‌السلام، فَأَتَاهُ رَجُلٌ، فَشَكَا إِلَيْهِ الْحَاجَةَ، فَأَمَرَهُ بِالتَّزْوِيجِ، قَالَ: فَاشْتَدَّتْ بِهِ الْحَاجَةُ، فَأَتى أَبَا عَبْدِ اللهِ عليه‌السلام، فَسَأَلَهُ عَنْ حَالِهِ، فَقَالَ لَهُ: اشْتَدَّتْ بِيَ الْحَاجَةُ، فَقَالَ: «فَفَارِقْ» ثُمَّ أَتَاهُ، فَسَأَلَهُ عَنْ حَالِهِ، فَقَالَ : أَثْرَيْتُ، وَحَسُنَ حَالِي، فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللهِ عليه‌السلام: «إِنِّي أَمَرْتُكَ بِأَمْرَيْنِ أَمَرَ اللهُ بِهِمَا، قَالَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ: ﴿وَأَنْكِحُوا الْأَيامى مِنْكُمْ﴾ إِلى قَوْلِهِ ﴿وَاللهُ واسِعٌ عَلِيمٌ﴾ وَقَالَ: ﴿وَإِنْ يَتَفَرَّقا يُغْنِ اللهُ كُلًّا مِنْ سَعَتِهِ﴾»[4]

بیان استاد: عاصم بن حمید راوی این روایت نقل می‌کند روزی خدمت امام صادق(ع) بودیم و دیدیم که مردی آمد و خطاب به امام(ع) از تنگدستی خود گلایه کرد، امام(ع) به او امر به ازدواج کرد تا گرفتاریش برطرف شود، مدتی گذشت ولی پس از ازدواج وضع او بدتر شد و مجدد در محضر امام(ع) حاضر شد، امام(ع) از وضعیت او سؤال کرد آن مرد از بدتر شدن وضعش پس از ازدواج خبر داد، امام(ع) این بار به او توصیه به طلاق و جدایی نمود، بعد از مدتی امام(ع) مجدد با او روبرو شد و از وضع و حالش سؤال کرد، آن مرد در جواب گفت: به ثروت دست پیدا کردم و حالم بسیار خوب شده است! امام(ع) فرمودند: من برای برطرف شدن گرفتاری تو به دو کاری که خدای عزّوجلّ توصیه کرده است توصیه کردم؛ یکی توصیه به ازدواج است در جایی که می‌فرماید: مردان و زنان بى همسر خود را همسر دهيد، همچنين غلامان و كنيزان صالح و درستكارتان را؛ اگر فقير و تنگدست باشند، خداوند از فضل خود آنان را بى‌نياز مى‌سازد؛ فضل خداوند واسع و از نيازهاى بندگان آگاه است؛ و توصیه دوم، این کلام خدای عزّوجلّ است: و اگر راهى براى اصلاح در ميان خود نيابند، و از هم جدا شوند، خداوند هر كدام از آنها را با گشايش و فضل خويش، بى‌نياز مى‌كند؛ و خداوند، داراى فضل و احسان گسترده، و حكيم است؛

به هر حال ازدواج یکی از راهکارهای قرآنی برای برطرف شدن گرفتاری است و همچنین طلاق نیز در برخی شرائط یکی دیگر از راهکارها می‌باشد؛ راجع به این مرد گرفتاری که به امام(ع) مراجعه نموده است علاج او در طلاق بوده است و تا ازدواجی انجام نداده باشد طلاق نیز برای او معنایی نخواهد داشت آنچه مهم است این شخص با به کار گیری توصیه امام(ع) بر مشکلات خود فائق آمد و از توصیه امام(ع) خرسند بود.

روایت چهارم: «عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ اَلْجَامُورَانِيِّ عَنِ اَلْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنِ اَلْمُؤْمِنِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ اَلْحَدِيثُ اَلَّذِي يَرْوِيهِ اَلنَّاسُ حَقٌّ أَنَّ رَجُلاً أَتَى اَلنَّبِيَّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فَشَكَا إِلَيْهِ اَلْحَاجَةَ فَأَمَرَهُ بِالتَّزْوِيجِ فَفَعَلَ ثُمَّ أَتَاهُ فَشَكَا إِلَيْهِ اَلْحَاجَةَ فَأَمَرَهُ بِالتَّزْوِيجِ حَتَّى أَمَرَهُ ثَلاَثَ مَرَّاتٍ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ [نَعَمْ] هُوَ حَقٌّ ثُمَّ قَالَ اَلرِّزْقُ مَعَ اَلنِّسَاءِ وَ اَلْعِيَالِ.»[5] اسحاق بن عمّار گويد: به امام صادق عليه السّلام عرض كردم: آيا اين حديث درست است كه مردم روايت مى‌كنند كه «مردى نزد رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله آمد و از تنگدستى شكايت كرد و آن حضرت او را دستور به ازدواج كرد؛ پس از مدّتى دوباره آمد و از تنگدستى شكايت كرد و دوباره حضرتش او را دستور به ازدواج داد؛ و براى بار سوم نيز اين اتّفاق افتاد»؟ امام صادق عليه السّلام فرمود: آرى اين درست است. سپس فرمود: رزق و روزى همراه زن و خانواده است.

روایت پنجم: «وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدٍ وَ أَحْمَدَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ يَعْقُوبَ عَنْ مَرْوَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ بُرَيْدٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ قَالَ حَدَّثَنِي جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اَللَّهِ أَنَّ اَلنَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ قَالَ: «مَنْ تَزَوَّجَ اِمْرَأَةً لِمَالِهَا وَكَلَهُ اَللَّهُ إِلَيْهِ وَ مَنْ تَزَوَّجَهَا لِجَمَالِهَا رَأَى فِيهَا مَا يَكْرَهُ وَ مَنْ تَزَوَّجَهَا لِدِينِهَا جَمَعَ اَللَّهُ لَهُ ذَلِكَ.»[6]

بیان استاد: کسی که قصد تشکیل خانواده و قصد ازدواج دارد باید نیّت خودش را خدایی کند و نباید به خاطر اغراض دنیوی اقدام به این عمل بسیار اساسی و مهم بکند و در ازدواج توجه به خدا و انسانیت و کرامت از مهمترین اصول است و اگر جوانی به خواستگاری دختری می‌رود باید ملاک اولیه‌ی او تدیّن آن دختر باشد و سایر مسائل در درجه‌های بعدی باید قرار گیرد و همین امر باعث می‌شود که دختران متدین بیشتر مورد عزت قرار بگیرند چنانچه رسول خدا(ص) فرمودند: هركس به خاطر مال و منال با زنی ازدواج كند، خداوند مقدرات او را به مال و منال آن زن واگذار خواهد كرد، و هركس به خاطر زيبايى و جمال با زنی ازدواج كند، از وجود آن خانم، سیاه بختی و اندوه دل نصيب خواهد برد؛ هركس به خاطر ديانت با زنی ازدواج كند، خداوند مال و جمال را باهم در اختيار او خواهد نهاد.