موضوع: فقه الاسره/صله الارحام و قطیعتها /بررسی مساله تقدیم زوجه بر ابوین در صله مالی

سخن در صله مالی با ارحام بود که ثابت شد صله مالی با عمودین واجب است و شرائط این وجوب هم بیان شد.

در جلسه گذشته روایتی بیان شد که تقدم نفقه زوجه بر ابوین را ثابت می کرد.

در روایت شهاب ، فرمایشات حضرت علیه السلام بر اساس متعارف و متداول عصر صدور است. لذا طبیعی است که با تغییر زمان ، مقدار نفقه هم تفاوت پیدا می کند.

مساله 5 :

المراد بنفقة نفسه المقدمة على نفقة زوجته مقدار قوت يومه و ليلته و كسوته اللائقة بحاله‌ و كل ما اضطر إليه من الآلات للطعام و الشراب و الفراش و الغطاء و غيرها، فان زاد على ذلك شي‌ء صرفه على زوجته ثم على قرابته.[1]

(مراد از نفقه نفس مکلف که مقدم بر نفقه زوجه است ، مقدار غذای یک روز و یک شب اوست و لباس و پوشش مناسب شان اوست و هر چیزی که اضطرار به استفاده از آن دارد از آلات و وسائل لازم برای خوردنی ها و نوشیدنی ها و فرش و پرده و پوشش منزل و ... ؛ و اگر موجودی بیش از مقدار کفایت خودش بود ، به زوجه هم انفاق کند و بعد از این به اقوام و اقارب هم انفاق کند.)

از نظر استاد این فرمایش حضرت امام ره مورد تامل و نقد است.

وجه تعلیل در این مساله همان چیزی است که در مساله قبل گفته شد که عبارتست از وجوب حفظ نفس که البته بر اساس همین ملاک در اینجا تسالم فقها هم کمک به ادعای مذکور می کند. مضاف بر آنکه اثبات این مدعا (یعنی لزوم و وجوب حفظ نفس) به روشنی از دل آیات و روایات قابل اثبات است به عنوان نمونه قوله تعالی :

﴿وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتي‌ حَرَّمَ اللَّهُ إِلاَّ بِالْحَق‌﴾[2]

و هکذا قوله تعالی :

﴿وَ لا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُم‌﴾[3]

و هکذا کقوله تعالی :

﴿وَ لا تُلْقُوا بِأَيْديكُمْ إِلَى التَّهْلُكَة﴾[4]

همان طور که روشن است این آیات به وضوح دلالت بر حرمت قتل نفس دارد بنابر این ضد عام آن که وجوب حفظ نفس می باشد خود به خود ثابت می شود نظیر امر به صلاه در خطاب اقم الصلاه که خود به خود ضد عام آن که حرمت ترک صلاه باشد ثابت می شود.

و اما لا یخفی که همانطور که ابتدا بیان شد ، به نظر استاد در فرمایش حضرت امام ره نکته ای قابل خدشه و تامل است و آن اینکه در تقدم نفقه زوجه بر والدین باید شرایط ضرورت از شرایط متعارف تفکیک شود.

یعنی اگر شرایط خیلی خاص است و اضطرار و ضرورت در حد مرگ و زندگی مطرح است در اینجا فقط در حد نفقه ای که در خصوص خوراک حفظ جان زوجه می شود تقدم دارد و سپس به همین ترتیب در حد نفقه خوراک برای والدین اقدام می شود.

ولی اگر شرایط در فرض سختی های عرفی و متعارف است اینجا بر همین اساس ابتدا نفقه متناسب با شان زوجه از خوراک و پوشاک و مسکن تامین می شود سپس نوبت به خوراک و پوشاک و مسکن والدین می رسد.

مسألة 6

لو زاد على نفقته شي‌ء و لم تكن عنده زوجة

فإن اضطر إلى التزويج بحيث يكون في تركه عسر‌ و حرج شديد أو مظنة فساد ديني فله أن يصرفه في التزويج و إن لم يبق لقريبه شي‌ء،

و إن لم يكن كذلك فالأحوط صرفه في إنفاق القريب، بل لا يخلو وجوبه من قوة.[5]

(اگر نفقه از قدر کفایت اضافه بیاید در حالی که زوجه هم ندارد ، اگر اضطرار به تزویج دارد به شکلی که عدم تزویج موجب عسر و حرج یا فساد در دین باشد باید ازدواج کند با این اضافه نفقه اش ولو اینکه برای ابوین چیزی باقی نماند ؛ اما اگر ازدواج در حد اضطرار نیست ، احتیاط این است که انفاق به ابوین کند و بلکه این حکم خالی از قوت نیست.)

اینکه قدر کفایت اضافه بیاید مشروط است به اینکه مصرف به قدر شان باشد و به حد اسراف و تجمل نباشد ؛ و در فرضی که فرمود احوط انفاق به ابوین است ، مشروط به عسر و حرج ابوین است.

هر چند که به حسب مصداقی تحقق این فرض نادر است که جوان عذب اضطرار به ازدواج پیدا نکند لکن بر فرض وقوع به نظر ما انفاق به قریب (پس از رفع نیاز های خودش) واجب است.

الا اینکه الان در شرایط اضطراری نکاح نیست لکن بستر و زمینه آن در آینده نزدیک وجود دارد که برای اانجام این ازدواج در آن زمان از همین الان نیاز به پس انداز دارد در اینجا بدین جهت به اندازه تحقق هدف مذکور مجاز به تقدم نفقه خودش و تامین ازدواج خودش بر انفاق قریب است. (کما اینکه مشابه همین مبنا را در مبحث خمس قبلا گذراندیم ...)

به عبارتی دیگر استاد محترم ملاحظه و تبصره ای دارند که ممکن است این جوان الان نیاز به ازدواج نداشته باشد اما اگر در آینده نیازمند باشد چطور؟ اگر به صورت عقلایی احتمال نیاز به تزویج می دهد ، باید پس انداز کند و دیگر انفاق به ابوین واجب نیست.

کما اینکه در باب خمس نظر استاد همین شد که اگر شب سال خمسی ، می داند مدتی بعد نیاز قطعی به این پول پیدا خواهد شد به شکلی که اگر هزینه نشود و خمس داده شود ، در آن زمان آبروی او در خطر خواهد بود ، در این فرض اجازه داده شده که به قدر نیاز قطعی آینده خمس داده نشود.