/کاوش در مجموعه شرایع الهی /مقاصدالشریعه

موضوع: مقاصدالشریعه/کاوش در مجموعه شرایع الهی /

یکی دیگر از اسالیب کشف مقاصد الشریعة بررسی و کاوش در مجموعه ی شرایع الهی است تا همانندی های آنها شناخته شده و غایات و مقاصد مشترک آنها فرآچنگ آید. می توان برای کاربست این اسلوب سراسر قرآن را با دیدگاه مقاصدی بازبینی کرده و آیات مرتبط با مقاصد مشترک ادیان را از میان دیگر آیات قرآن استخراج نمود. آیات قرآن در دلالت بر مقاصد مشترک ادیان به چند دسته بخش می شوند

دسته ی نخست عبادت خداوند و کناره گیری از طاغوت را مقصد و غایت بعثت همه ی انبیاء الهی معرفی می کنند برای نمونه خداوند متعال می فرماید

﴿وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولًا أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوت فَمِنْهُمْ مَنْ هَدَى اللَّهُ وَمِنْهُمْ مَنْ حَقَّتْ عَلَيْهِ الضَّلَالَةُ ۚ فَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ﴾[1]

در آیه ی دیگر می فرماید

﴿وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ إِلَّا نُوحِي إِلَيْهِ أَنَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدُونِ﴾[2]

﴿إِذْ جَاءَتْهُمُ الرُّسُلُ مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا اللَّهَ ۖ قَالُوا لَوْ شَاءَ رَبُّنَا لَأَنْزَلَ مَلَائِكَةً فَإِنَّا بِمَا أُرْسِلْتُمْ بِهِ كَافِرُونَ﴾[3]

یعنی همه ی پیامبران الهی در پی آن بوده اند که مردم تنها خدا را عبارت کرده و به او شرک نورزند.

یا این آیه ی شریفه

﴿وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَىٰ قَوْمِهِ فَقَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَكُمْ مِنْ إِلَٰهٍ غَيْرُهُ ۖ أَفَلَا تَتَّقُونَ﴾[4]

دسته ای دیگر از آیات قرآن کریم در کنار بندگی خداوند به مردم فرمان می دهند که از پیامبر خدا نیز اطاعت کنند و این فرمان مطلق است و تنها در امور دینی نیست. مانند این آیه ی شریفه

﴿وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا لِيُطَاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ ۚ﴾[5]

و این آیه ی شریفه

﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ﴾[6]

همچنین خداوند از لسان حضرت نوح در سوره ی شعراء می فرماید

﴿فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ﴾[7]

یا این آیه ی شریفه

﴿إِذۡ قَالَ لَهُمۡ أَخُوهُمۡ هُودٌ أَلَا تَتَّقُونَ ﴿124﴾ إِنِّي لَكُمۡ رَسُولٌ أَمِينࣱ ﴿125﴾ فَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَأَطِيعُونِ ﴿126﴾﴾[8]

و این آیه ی شریفه

﴿إِذْ قَالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ نُوحٌ أَلَا تَتَّقُونَ﴿۱۰۶﴾ إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ﴿۱۰۷﴾ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ﴿۱۰۸﴾﴾[9]

و این آیه ی شریفه

﴿إِذْ قَالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ لُوطٌ أَلَا تَتَّقُونَ﴿۱۶۱﴾إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ﴿۱۶۲﴾فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ﴿۱۶۳﴾﴾[10]

و این آیه ی شریفه

﴿وَلَمَّا جَاءَ عِيسَىٰ بِالْبَيِّنَاتِ قَالَ قَدْ جِئْتُكُمْ بِالْحِكْمَةِ وَلِأُبَيِّنَ لَكُمْ بَعْضَ الَّذِي تَخْتَلِفُونَ فِيهِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ﴾[11]

و این آیه ی شریفه

﴿وَمُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيَّ مِنَ التَّوْرَاةِ وَلِأُحِلَّ لَكُمْ بَعْضَ الَّذِي حُرِّمَ عَلَيْكُمْ ۚ وَجِئْتُكُمْ بِآيَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ﴾[12]

یکی دیگر از مقاصد شریعت که در قرآن به مثابه ی مقصد و غایت مشترک همه ی شرایع الهی دانسته شده و بدان تصریح شده است داوری میان مردم است. خداوند متعال می فرماید :

﴿كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ وَأَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ﴾[13]

از دیگر مقاصد و غایاتی که میان همه ی شرایع الهی مشترک است برپایی عدل و داد است. خداوند متعال می فرماید

﴿لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ﴾[14]

این آیه ی شریفه افزون بر اینکه گسترش عدالت را از مقاصد شریعت بر شمرده و به برپایی عدل و داد فرمان داده است اشاره ای به بایستگی و لزوم برپایی حکومت دینی هم کرده است چون پیامبران الهی جز با تشکیل حکومت دینی و به دست گرفتن قدرت سیاسی توان برپایی عدل و داد را نخواهند داشت. خداوند در آیه ی دیگری می فرماید

﴿قُلْ أَمَرَ رَبِّي بِالْقِسْطِ﴾[15]

و این آیه ی شریفه

﴿وَقُلْ آمَنْتُ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنْ كِتَابٍ ۖ وَأُمِرْتُ لِأَعْدِلَ بَيْنَكُمُ﴾[16]

یکی دیگر از مقاصد و غایات مشترک انبیای الهی و شرایع سماوی هدایت و ارشاد انسان هاست.

یکی دیگر از غایات و مقاصد مشترک ادیان اتمام حجت بر انسان هاست آنجا که خداوند متعال می فرماید

﴿رُسُلًا مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ لِئَلَّا يَكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ ۚ وَكَانَ اللَّهُ عَزِيزًا حَكِيمًا﴾[17]

و این آیه ی شریفه

﴿يَا أَهْلَ الْكِتَابِ قَدْ جَاءَكُمْ رَسُولُنَا يُبَيِّنُ لَكُمْ عَلَىٰ فَتْرَةٍ مِنَ الرُّسُلِ أَنْ تَقُولُوا مَا جَاءَنَا مِنْ بَشِيرٍ وَلَا نَذِيرٍ ۖ فَقَدْ جَاءَكُمْ بَشِيرٌ وَنَذِيرٌ ۗ وَاللَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ﴾[18]

﴿ذَٰلِكَ أَنْ لَمْ يَكُنْ رَبُّكَ مُهْلِكَ الْقُرَىٰ بِظُلْمٍ وَأَهْلُهَا غَافِلُونَ﴾[19]

در سوره یونس آبه ۱۳ و سوره نحل آیه ی ۳۶ همین سخن بازگفت شده است.

یکی دیگر از مقاصد و غایات مشترک همه ی انبیاء و ادیان الهی انذار است که در آیات ۱۶۵ و ۱۶۶ سوره نساء و ۱۴۸ سوره اتعام و ۵۹ کهف و ۲۴ فاطر آمده است.

امیرالمومنین علیه السلام نیز در نهج البلاغه درباره مقاصد مشترک ادیان و انبیای الهی می فرمایند:

وَ اصْطَفَى سُبْحَانَهُ مِنْ وَلَدِهِ أَنْبِيَاءَ، أَخَذَ عَلَى الْوَحْيِ مِيثَاقَهُمْ وَ عَلَى تَبْلِيغِ الرِّسَالَةِ أَمَانَتَهُمْ لَمَّا بَدَّلَ أَكْثَرُ خَلْقِهِ عَهْدَ اللَّهِ إِلَيْهِمْ فَجَهِلُوا حَقَّهُ وَ اتَّخَذُوا الْأَنْدَادَ مَعَهُ وَ اجْتَالَتْهُمُ الشَّيَاطِينُ عَنْ مَعْرِفَتِهِ وَ اقْتَطَعَتْهُمْ عَنْ عِبَادَتِهِ؛ فَبَعَثَ فِيهِمْ رُسُلَهُ وَ وَاتَرَ إِلَيْهِمْ أَنْبِيَاءَهُ لِيَسْتَأْدُوهُمْ مِيثَاقَ فِطْرَتِهِ [20]

یعنی یکی از غایات مشترک همه ی ادیان الهی یادآوری ارزشها به انسان های فراموش کار است که عهد و پیمان الهی را به دست فراموشی سپرده اند.