/نقش استقراء تام در کشف مقاصد شریعت /مقاصد الشریعه

موضوع: مقاصد الشریعه/نقش استقراء تام در کشف مقاصد شریعت /

نقش استقراء تام در کشف مقاصد شریعت

استقراء تام در آیات و روایات به ویژه با ابزار نوین امری است شدنی چرا که آیات و روایات کرانمند و مرز بسته هستند. همچنین دلیلی ندارد که راه رسیدن به مقاصد شریعت را در استقراء یا هر طریق دیگری منحصر بدانیم. همچنین می توانیم پس از برخورد با آیه ی صریح یا اخبار متواتر، جهت فحص از معارض یا تکثیر دلیل به استقراء خویش ادامه دهیم. ولی هیچ بایستگی و لزومی ندارد که همه ی مقاصد شریعت را با استقراء کشف کنیم بلکه می توانیم از آیات و روایات و عقل و فطرت و دیگر ادله نیز بهره ببریم. یک مقصد را با استقراء، دیگری را با آیات قرآن، برخی دیگر را با روایات و پاره ای را با عقل کشف می نماییم.

یکی از خرده هایی که بر کاربست استقراء برای کشف مقاصد الشریعة وارد دانسته اند آن است که جز با استقراء تام همه ی آیات و روایات، مقصد یک فرع فقهی فرآچنگ نمی آید و چنین امری ناشدنی یا بسیار دشوار است و با ملاحظه ی یک آیه ی صریح یا چند خبر متواتر استقراء رخ نمی دهد. از سوی دیگر اگر ما در راه کشف مقاصد شریعت به آیه ای صریح یا خبری متواتر برسیم چه نیازی به بررسی بیشتر برای کشف مقاصد شریعت هست چرا که ما مقاصد شریعت را به دست آورده ایم پس استقراء نمی تواند از راه های کشف مقاصد شریعت باشد. مگر آنکه کسی این آیات و روایات را نادیده انگاشته و راه کشف مقاصد شریعت را منحصر در استقراء بپندارد که این با ادعای باورمندان به مقاصد شریعت ناسازگار است. پاسخ آن است که اولاً استقراء تام در آیات و روایات به ویژه با ابزار نوین امری است شدنی چرا که آیات و روایات کرانمند و مرز بسته هستند. همچنین دلیلی ندارد که راه رسیدن به مقاصد شریعت را در استقراء یا هر طریق دیگری منحصر بدانیم. همچنین می توانیم پس از برخورد با آیه ی صریح یا اخبار متواتر، جهت فحص از معارض یا تکثیر دلیل به استقراء خویش ادامه دهیم. ولی هیچ بایستگی و لزومی ندارد که همه ی مقاصد شریعت را با استقراء کشف کنیم بلکه می توانیم از آیات و روایات و عقل و فطرت و دیگر ادله نیز بهره ببریم. یک مقصد را با استقراء، دیگری را با آیات قرآن، برخی دیگر را با روایات و پاره ای را با عقل کشف می نماییم. چرا که همه ی دلایل بر همه ی مقاصد شریعت دلالت نمی کنند. روشن است که از استقراء ناقص جز ظن فرآچنگ نمی آید و برای یقین به استقراء تام نیاز است و دلیلی بر حجیت ظن برآمده از استقراء ناقص در دست نیست و نمی توان آن را ظن معتبر به شمار آورد. بنابراین استقراء تام شدنی نیست و استقراء ناقص هم حجت نیست. پاسخ آن است که اولاً استقراء تام شدنی است. گذشته از این استقراء ناقص مراتب مختلفی دارد و استقراء چند نمونه ی اندک از هزار مصداق با استقراء نهصد مصداق ارزشی برابر و یکسان ندارد و گاه استقراء ناقص گمان نزدیک به یقین و ظن متآخم به علم برای ما به ارمغان می آورد. افزون بر این، برخی مانند میرزای قمی باب علم را مسدود دانسته و ظنون را حجت می دانند و امثال ایشان با استقراء ناقص گرچه مفید ظن باشد به مقاصد شریعت دست می یابند.