/نقش استقراء در کشف مقاصد شریعت /مقاصد الشریعه

موضوع: مقاصد الشریعه/نقش استقراء در کشف مقاصد شریعت /

نقش استقراء در کشف مقاصد شریعت

یکی دیگر از راه های کشف مقاصد شریعت استقراء است.

یکی دیگر از راه های کشف مقاصد شریعت استقراء است. واژه ی استقراء اگر همزه ی آن در اصل واو بوده باشد به معنی فعل همراه قصد است و اگر در اصل یاء بوده باشد به معنی انسجام و تجمیع یک جمعیت است و با همزه ی اصلیه در لغت به معنای تلاش برای فهم است. واژه ی استقراء در علوم مختلف مانند منطق، اصول و فقه، به معانی گوناگون به کار می رود. پیشینه ی کاربست این کلمه در دانش منطق بیش از دیگر علوم است و در اصول نیز گرچه جسته و گریخته به آن می پرداخته اند ولی کسی چون میرزایی قمی به تفصیل از آن سخن رانده است. در علوم نوین همچون جامعه شناسی و علوم تجربی نیز این واژه به کار می رود. در علوم تجربی، تجارب هدفمند و انباشته پیرامون یک پدیده ی معین را استقراء می گویند. در میان کتب واژه شناسی میر سید شریف جرجانی در کتاب تعریفات خود آورده است که

الاستقراء هو الحکم علی کلی بوجوده فی اکثر جزئیاته

اینکه گفتند در اکثر جزییات و نه در همه ی جزییات از آن روست که اگر کلی در همه ی جزئیات خود حضور داشته باشد سخن از استقراء بیرون شده و داخل در قیاس خواهد شد. این را استقراء می نامند چرا که مقدمات آن جز به تتبع جزییات آن فرآچنگ نمی آیند. استقراء در بیشتر موارد ناقص است چرا که همیشه همه ی جزییات در دسترس ما نبوده و نیستند ولی با اینکه استقراء معرفت یقینی حاصل نمی کند ولی فی الجمله یکی از راه های تحصیل معرفت است. استقراء بیشینه می تواند یقین عرفی و طمانینه ی قلبی برای انسان ایجاد نماید و اطمینان عقلایی در اعتباریات می تواند حجت باشد. پس اجمالاً استقراء یکی از راه های کشف مقاصد شریعت است. شهید صدر برای استوانش نقش استقراء در کشف مقاصد شریعت چنین استدلال می کنند که بنابر قاعده ی تبعیت، احکام تابع مصالح و مفاسدند. جعل حکم بدون وجود هیچ رجحانی در مامور به ترجیح بلامرجح بوده و از حکیم قبیح است. بی گمان اگر نوشیدن خمر حرام است از روی غایتی حکیمانه است. مقدمه دوم آن است که ملاک و مناط احکام شرعی چونان علت احکام اند. حرمت شرب خمر معلول یک علتی است و آن علت همان است که خدا به سبب آن خمر را حرام نموده است. پس ما با علت و معلول روبرو هستیم و در فلسفه دانسته و استوانش شده است که اگر علت پدیده ای کشف شود از راه علت معلول آن نیز کشف خواهد شد. ایشان می فرمایند ادراک علت از راه های گوناگونی مانند عقل، قیاس و استقراء رخ می دهد.